كِتَابُ الْفَرَائِضِ

په‌رتووكی میرات

بَابٌ فِي الْكَلَالَةِ

باسێك ده‌رباره‌ی كه‌لاله‌

٤٦٨. عَنِ ابْنَ الْمُنْكَدِرِ: أَنَّهُ سَمِعَ جَابِرًا h يَقُولُ: مَرِضْتُ فَأَتَانِي النَّبِيُّ ﷺ يَعُودُنِي، هُوَ وَأَبُو بَكْرٍ مَاشِيَيْنِ، وَقَدْ أُغْمِيَ عَلَيَّ، فَلَمْ أُكَلِّمْهُ، فَتَوَضَّأَ وَصَبَّهُ عَلَيَّ فَأَفَقْتُ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، كَيْفَ أَصْنَعُ فِي مَالِي وَلِي أَخَوَاتٌ؟ قَالَ: فَنَزَلَتْ آيَةُ الْمَوَارِيثِ: ﴿ يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلَالَةِ ﴾ النساء: 176.

‌ئیبن مونكه‌دیر ده‌گێڕێته‌وه‌: گوێی له‌ جابیر بوو h ده‌یگوت: نه‌خۆش بووم پێغه‌مبه‌ر ﷺ له‌گه‌ڵ ئه‌بو به‌كر به‌پێ هاتن سه‌ردانیان كردم، له‌هۆش خۆم چووبووم بوورابوومه‌وه‌، نه‌متوانی قسه‌ له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ بكه‌م، ده‌ستنوێژی شوشت ئاوی ده‌ستنوێژه‌كه‌ی پێدا كردم و‌ هاتمه‌وه‌ هۆش خۆم، گوتم: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، نه‌خۆشم (له‌وانه‌یه‌ بمرم)، چی له‌م ماڵه‌ بكه‌م كه‌ به‌جێی دێڵم و خوشكیشم هه‌ن؟ ده‌ڵێت: ئینجا ئایه‌تی میرات دابه‌زی: ﴿ يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلَالَةِ ﴾، واته‌: ئه‌ی موحه‌ممه‌د ﷺ، داوای فه‌توات لێ ده‌كه‌ن ده‌رباره‌ی كه‌لاله‌، بڵێ: خوا فه‌تواتان بۆ ده‌دات ده‌رباره‌ی كه‌لاله‌‌.

🖍   تێبینی:

ئه‌م ئایه‌ته‌‌ له‌ كۆتایی ته‌مه‌نی پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ دابه‌زی، واته‌: كاتێك دابه‌زی جابیر باوكی وه‌فاتی كردبوو له‌ ئوحوددا، وه‌ منداڵیشی نییه‌ ته‌نها حه‌وت خوشكی هه‌یه‌، گوتی: ماڵه‌كه‌م چی لێ بكه‌م؟ خوای گه‌وره‌ ئایه‌تی دابه‌زاند: ئه‌ی موحه‌ممه‌د ﷺ پرسیارت لێ ده‌كه‌ن ده‌رباره‌ی ئه‌م بابه‌ته‌، بڵێ: خوای گه‌وره‌ فه‌تواتان بۆ ده‌دات سه‌باره‌ت به‌ كه‌لاله‌، كه‌سێك كه‌ بمرێت كوڕ یان باوك له‌دوای خۆی به‌جێ نه‌هێڵێت، تا كۆتایی ئایه‌ته‌كه‌: ﴿ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُهَا إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهَا وَلَدٌ فَإِنْ كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِنْ كَانُوا إِخْوَةً رِجَالًا وَنِسَاءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌِ ﴾، واته‌: كه‌سێك بمرێت و منداڵ به‌جێ نه‌هێڵێت، یان خوشك به‌جێ بێڵێت، ئه‌وه‌ نیوه‌ی میراتییه‌كه‌ بۆ خوشكه‌كه‌ی ده‌بێت و‌ براكه‌ش میراتی له‌ خوشكه‌كه‌ی ده‌بات هه‌موو میراته‌كه‌ی ده‌بات كه‌ ئه‌گه‌ر كوڕی نه‌بێت، ئه‌گه‌ر دوو خوشك بوون ئه‌وه‌ دوو له‌سه‌ر سێی ده‌به‌ن.

بَابُ مَا جَاءَ فِي مِيرَاثِ الصُّلْبِ

باسی ئه‌وه‌ی هاتووه‌ ده‌رباره‌ی میراتی كوڕ و كچ و نه‌وه‌

٤٦٩. عَنْ هُزَيْلِ بْنِ شُرَحْبِيلَ الْأَوْدِيِّ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ h وَسَلْمَانَ بْنِ رَبِيعَةَ فَسَأَلَهُمَا، عَنِ ابْنَةٍ، وَابْنَةِ ابْنٍ، وَأُخْتٍ لِأَبٍّ وَأُمٍّ، فَقَالَا: لِابْنَةِ النِّصْفُ وَلِلْأُخْتِ مِنَ الْأَبِ، وَالْأُمِّ النِّصْفُ، وَلَمْ يُوَرِّثَا ابْنَةَ الِابْنِ شَيْئًا، وَأْتِ ابْنَ مَسْعُودٍ، فَإِنَّهُ سَيُتَابِعُنَا، فَأَتَاهُ الرَّجُلُ فَسَأَلَهُ وَأَخْبَرَهُ بِقَوْلِهِمَا، فَقَالَ: لَقَدْ ضَلَلْتُ إِذًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ، وَلَكِنِّي سَأَقْضِي فِيهَا بِقَضَاءِ النَّبِيِّ ﷺ: «لِابْنَتِهِ النِّصْفُ، وَلِابْنَةِ الِابْنِ سَهْمٌ تَكْمِلَةُ الثُّلُثَيْنِ، وَمَا بَقِيَ فَلِلْأُخْتِ مِنَ الْأَبِ وَالْأُمِّ».

هوزه‌یلی كوڕی شوڕه‌حبیلی ئه‌ودی ده‌ڵێت: پیاوێك هات بۆ لای ئه‌بو مووسای ئه‌شعه‌ری h و سه‌لمانی كوڕی ڕه‌بیعه‌ پرسیاری لێ كردن ده‌رباره‌ی كه‌سێك له‌دوای خۆی كچێكی و‌ كچی كوڕێكی،‌ خوشكێكی دایك و باوكی به‌جێ هێشتووه‌، چۆن میراتییه‌كه‌ی دابه‌ش ده‌كرێت؟ گوتیان: كچه‌كه‌ی نیوه‌ی ده‌بات، خوشكی دایك و بابیشی نیوه‌ی دیكه‌ ده‌بات، به‌ڵام هیچ میراتیان بۆ كچی كوڕه‌كه‌ی دانه‌نا، گوتیان: بڕۆ بۆ لای ئیبن مه‌سعوودیش پرسیاری لێ بكه‌ ئه‌ویش له‌گه‌ڵ ئێمه‌ یه‌كده‌نگ ده‌بێت له‌و فه‌توایه‌ی ئێمه‌ داومانه‌، پیاوه‌كه‌ هاته‌ لای عه‌بدوڵڵای كوڕی مه‌سعوود پرسیاری لێی كرد، (گوتی: پیاوێك مردووه‌ كچێكی ‌ و‌ كچی كوڕێكی و‌ خوشكێكیشی له‌ دایك و باوكه‌وه‌ به‌جێ هێشتووه،‌ چۆن میراتییه‌كه‌ی دابه‌ش ده‌كرێت؟)، گوتیشی: چوومه‌ته‌ لای ئه‌بو مووسای ئه‌شعه‌ری و سه‌لمانی كوڕی ڕه‌بیعه‌ به‌م شێوازه‌ دابه‌شیان كردووه‌، ئه‌میش گوتی: ئه‌گه‌ر منیش شوێن ئه‌وان بكه‌وم و وه‌كوو ئه‌وان فه‌تواكه‌ بده‌م و هاوده‌نگی ئه‌وان بم، ئه‌وه‌ گومڕا بوومه ‌و له‌ شاره‌زایان نیم، گوتی: به‌ڵام پێغه‌مبه‌ر ﷺ له‌م بابه‌ته‌دا چۆن بڕیاری داوه‌ ئێستا منیش به‌و شێوازه‌ بڕیار ده‌ده‌م: «كچه‌كه‌ی نیوه‌ ده‌بات، كچی كوڕه‌كه‌ی پشكێكی هه‌یه‌ ته‌واوكه‌ری دوو له‌سه‌ر سێیه‌كه‌، ئه‌وه‌یشی كه‌ ده‌مێنێته‌وه‌ بۆ خوشكه‌كه‌یه‌ له‌ دایك و له‌ باوك (واته‌: به‌م شێوازه‌ دابه‌شی كرد)».

بَابٌ فِي مِيرَاثِ الْعَصَبَةِ

باسێك ده‌رباره‌ی میراتی خزمانی پشتێ

٤٧٠. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ k قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «اقْسِمُ الْمَالَ بَيْنَ أَهْلِ الْفَرَائِضِ، عَلَى كِتَابِ اللَّهِ فَمَا تَرَكَتِ الْفَرَائِضُ فَلِأَوْلَى ذَكَرٍ».

ئیبن عه‌بباس k ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «له‌ نێوان خاوه‌ن پشكه‌ دیاریكراوه‌كاندا ماڵه‌كه‌ و میراتییه‌كه‌ دابه‌ش بكه‌، به‌گوێره‌ی كتێبی خوا، ئه‌وه‌یشی كه‌ له‌ خاوه‌ن پشكه‌كان مایه‌وه‌ ئه‌وه‌ بۆ نزیكترین كه‌سی نێره‌».

بَابٌ فِي مِيرَاثِ ذَوِي الْأَرْحَامِ

باسێك ده‌رباره‌ی میراتی خزمانی لای ژن (خزم له‌ ژنانه‌وه‌)

٤٧١. عَنِ الْمِقْدَامِ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «مَنْ تَرَكَ كَلًّا فَإِلَيَّ»، وَرُبَّمَا قَالَ: «إِلَى اللَّهِ وَإِلَى رَسُولِهِ، وَمَنْ تَرَكَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ، وَأَنَا وَارِثُ مَنْ لَا وَارِثَ لَهُ، أَعْقِلُ لَهُ وَأَرِثُهُ، وَالْخَالُ وَارِثُ مَنْ لَا وَارِثَ لَهُ، يَعْقِلُ عَنْهُ وَيَرِثُهُ».

میقدام h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هه‌ر كه‌سێك بارێكی قورسی به‌جێ هێشت ئه‌وه‌ لەسەر منە»،‌ له‌وانه‌یه‌ فه‌رمووبێتی: «بۆ خوا و بۆ پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی، به‌ڵام كه‌سێك ماڵی به‌جێ هێشت بۆ میراتگره‌كانیه‌تی،‌ كه‌سێك میراتگری نه‌بوو من ده‌بم به‌ میراتگری، خوێنبایی له‌بری ده‌ده‌م و میراتیشی لێ ده‌گرم،‌ خاڵۆش میراتگری هه‌ر كه‌سێكه‌ كه‌ میراتگری نه‌بێت، خوێنبایی له‌بری ده‌دات و میراتیشی لێ ده‌گرێت».

بَابُ هَلْ يَرِثُ الْمُسْلِمُ الْكَافِرَ؟

باسی ئه‌وه‌ی ئایا موسوڵمان میرات له‌ كافر ده‌گرێت؟

٤٧٢. عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ k عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «لَا يَرِثُ الْمُسْلِمُ الْكَافِرَ، وَلَا الْكَافِرُ الْمُسْلِمَ».

ئوسامه‌ی كوڕی زه‌ید k‌ له‌ پێغه‌مبه‌ر‌ه‌وه‌ ﷺ ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ فه‌رموویه‌تی: «هیچ موسوڵمانێك میرات له‌ هیچ كافرێك ناگرێت، هیچ كافرێكیش میرات له‌ هیچ موسوڵمانێك ناگرێت».

٤٧٣. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْروٍ k قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ:«لَا يَتَوَارَثُ أَهْلُ مِلَّتَيْنِ شَتَّى».

عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌مر h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «ئه‌هلی دوو ئایینی لێك جیاواز میرات له‌یه‌كدی نابه‌ن».

بَابٌ فِيمَنْ أَسْلَمَ عَلَى مِيرَاثٍ

باسی كه‌سێك پێش دابه‌شكردنی میراتییه‌كه‌ موسوڵمان ببێت

٤٧٤. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ k قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ﷺ: «كُلُّ قَسْمٍ، قُسِمَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ فَهُوَ عَلَى مَا قُسِمَ لَهُ، وَكُلُّ قَسْمٍ أَدْرَكَهُ الْإِسْلَامُ فَهُوَ عَلَى قَسْمِ الْإِسْلَامِ».

ئیبن عه‌بباس k ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هه‌ر دابه‌شكارییه‌ك له‌ سه‌رده‌می نه‌فامیدا دابه‌ش كرابێت، ئه‌وە به‌گوێره‌ی ئه‌و دابه‌شكردنه‌یه‌، هه‌ر دابه‌شكردنێكیش له‌ سه‌رده‌می ئیسلامدا بێت، ئه‌وە به‌گوێره‌ی ئیسلام دابه‌ش ده‌كرێت».

بَابٌ فِي الْحِلْفِ

باسێك ده‌رباره‌ی هاوپه‌یمانێتی

٤٧٥. عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «لَا حِلْفَ فِي الْإِسْلَامِ، وَأَيُّمَا حِلْفٍ كَانَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، لَمْ يَزِدْهُ الْإِسْلَامُ إِلَّا شِدَّةً».

جوبه‌یری كوڕی موتعیم h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هیچ هاوپه‌یمانێتییه‌ك له‌ ئیسلامدا نییه‌، هه‌ر هاوپه‌یمانێتییه‌كیش له‌ نه‌فامییه‌تیدا هه‌بووبێت ئه‌وه‌ی كه‌ باش بووبێت (وه‌كوو بۆ گه‌یاندنی په‌یوه‌ندیی خزمایه‌تی و سه‌رخستنی سته‌ملێكراو و چاكه‌ و هاوكاریكردن)، ئیسلام هیچ شتێكی بۆ ئه‌و هاوپه‌یمانانه‌ زیاد نه‌كردووه‌ جگه‌ له‌ زیاتر تۆكمه‌كردن و جه‌ختلێكردنه‌وه ‌و پاراستنی».

٤٧٦. عَنْ سَعِيدٍ قَالَ: كَانَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ h: يَقُولُ: الدِّيَةُ لِلْعَاقِلَةِ، وَلَا تَرِثُ الْمَرْأَةُ مِنْ دِيَةِ زَوْجِهَا شَيْئًا، حَتَّى قَالَ لَهُ الضَّحَّاكُ بْنُ سُفْيَانَ: كَتَبَ إِلَيَّ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: أَنْ أُوَرِّثَ امْرَأَةَ أَشْيَمَ الضِّبَابِيِّ، مِنْ دِيَةِ زَوْجِهَا.

سه‌عید ده‌ڵێت: عومه‌ری كوڕی خه‌تتاب h ده‌یگوت: خوێنبایی بۆ كه‌سوكاری كوژراوه‌، هه‌روه‌ها ژن هیچ به‌شه‌ میراتێك له‌ خوێنبایی مێرده‌كه‌ی نابات، هه‌تا زه‌ححاكی كوڕی سوفیان پێی گوت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ نووسراوی بۆ من نووسی كه‌وا: میراتی ژنه‌كه‌ی ئه‌شیه‌می زه‌بابی بده‌م له‌ خوێنبایی مێرده‌كه‌ی.

🖍   تێبینی:

پێشه‌وا عومه‌ر به‌ ئیجتیهادی خۆی قیاسی كرد گوتی: ئه‌م كه‌سه‌ كاتێك كه‌ كوژراوه‌، هیچی له‌دوای خۆی به‌جێ نه‌هێشتووه‌، ئه‌م خوێنباییه‌ له‌دوای مردنه‌كه‌ی ده‌ستی ده‌كه‌وێت، ئه‌وه‌یشی كه‌ له‌دوای مردنى كوژراوه‌كه‌ ده‌ستی بكه‌وێت نابێت به‌ میراتی، به‌ڵام كاتێك كه‌ سوننه‌ت و فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ری خوای ﷺ پێ گه‌یشت، وازی له‌ بۆچوونی خۆی هێنا و گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ سوننه‌ته‌كه‌ و كاری به‌ فه‌رمووده‌كه‌ كرد كه‌ له‌ زه‌ححاكی كوڕی سوفیانه‌وه‌ بیستی، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ زه‌ححاكی كوڕی سوفیانی كردبوو به‌ والی به‌سه‌ر ئه‌عڕابییه‌كانه‌وه‌، فه‌رمانڕه‌وا بووه‌ به‌سه‌ریانه‌وه‌،‌ پیاوێكی یه‌كجار ئازا بووه‌، تا ده‌گوترێت: ئازایه‌تییه‌كه‌ی له‌ به‌رامبه‌ر سه‌د سوار چاكدا بووه‌، هه‌میشه‌ به‌دیار سه‌ری پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ به‌ شمشێره‌كه‌یه‌وه‌ ڕاوه‌ستاوه‌ پارێزگاری له‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كردووه‌، خوای گه‌وره‌ لێی ڕازی بێت.