كِتَابُ الْجِهَادِ

په‌رتووكی تێكۆشان له‌پێناو خوادا

بَابُ مَا جَاءَ فِي الْهِجْرَةِ وَسُكْنَى الْبَدْوِ

باسی كۆچكردن و شوێنی نیشته‌جێبوونی ده‌شتەكیان

٣٩٥. عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ h: أَنَّ أَعْرَابِيًّا سَأَلَ النَّبِيَّ ﷺ عَنِ الْهِجْرَةِ؟ فَقَالَ: «وَيْحَكَ إِنَّ شَأْنَ الْهِجْرَةِ شَدِيدٌ، فَهَلْ لَكَ مِنْ إِبِلٍ؟»، قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَهَلْ تُؤَدِّي صَدَقَتَهَا؟»، قَالَ: نَعَمْ، قَالَ:«فَاعْمَلْ مِنْ وَرَاءِ الْبِحَارِ، فَإِنَّ اللَّهَ لَنْ يَتِرَكَ مِنْ عَمَلِكَ شَيْئًا».

ئه‌بو سه‌عیدی خودری h ده‌گێڕێته‌وه‌: پیاوێكی ده‌شتنشین هات پرسیاری كرد له‌ پێغه‌مبه‌ر ﷺ، دەر‌باره‌ی كۆچكردن، پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رمووی: «هاوار بۆ خۆت كاروباری كۆچكردن و هه‌ڵسان به‌ مافی كۆچكردن زۆر قوڕسه‌، ئایا وشترت هه‌یه‌؟»، گوتی: به‌ڵێ، فه‌رمووی: «ئایا زه‌كاته‌كه‌ی ده‌ده‌یت؟»، گوتی: به‌ڵێ، فه‌رمووی: «له‌پشتی شار و دێی خۆته‌وه‌ كار و عیباده‌تی خۆت بكه‌، ئه‌وه‌ خوا هیچ له‌ كار و كرده‌وه‌كه‌ت كه‌م ناكات (پاداشتی ته‌واوت بۆ ده‌نووسێت)».

بَابٌ فِي الْهِجْرَةِ هَلِ انْقَطَعَتْ؟

باسێك دەربارەی ئەوەی ئایا كۆچكردن كۆتایی هاتووه‌؟

٣٩٦. عَنْ مُعَاوِيَةَ h قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ: «لَا تَنْقَطِعُ الْهِجْرَةُ حَتَّى تَنْقَطِعَ التَّوْبَةُ، وَلَا تَنْقَطِعُ التَّوْبَةُ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا».

موعاوییه‌ h ده‌ڵێت: گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ده‌یفه‌رموو: «هەتا ته‌وبه‌ كۆتایی نه‌یه‌ت و نه‌پچڕێت كۆچكردنیش كۆتایی نایه‌ت و ناپچڕێت، ته‌وبه‌ش كۆتایی نایه‌ت و ناپچڕێت هەتا خۆر له‌ خۆرئاواوه‌ هه‌ڵدێت».

٣٩٧. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ k قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ يَوْمَ الْفَتْحِ فَتْحِ مَكَّةَ: «لَا هِجْرَةَ وَلَكِنْ جِهَادٌ وَنِيَّةٌ، وَإِذَا اسْتُنْفِرْتُمْ فَانْفِرُوا».

ئیبن عه‌بباس k ده‌ڵێت: له‌ ڕۆژی فه‌تحی مه‌ككه‌دا پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رمووی: «ئیدی كۆچكردن (له‌ مه‌ككه‌وه‌ بۆ مه‌دینه)‌ نه‌ما، به‌ڵام جیهاد و نیه‌تی باش هەر دەمێنێت، جا هه‌ر كاتێك داواتان لێ كرا ده‌ربچن (بۆ جه‌نگ)، ده‌ربچن».

٣٩٨. عَنْ عَامِرٍ قَالَ: أَتَى رَجُلٌ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَمْرٍو k وَعِنْدَهُ الْقَوْمُ حَتَّى جَلَسَ عِنْدَهُ، فَقَالَ: أَخْبِرْنِي بِشَيْءٍ سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ، فَقَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ، وَالْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ مَا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ».

عامیر ده‌ڵێت: پیاوێك هاته‌ لای عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌مر k ئه‌میش كۆمه‌ڵێك پیاوی له‌لا بوو، ئه‌ویش هات تا له‌گه‌ڵیدا له‌لایان دانیشت، گوتی: شتێكم پێ بڵێ كه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ری خوات ﷺ بیستبێت، گوتی: گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ده‌یفه‌رموو: «موسوڵمان ئه‌و كەسه‌یه‌‌ موسوڵمانان پارێزراو بن له‌ زمان و له‌ ده‌ستی،‌ كۆچكەریش ئه‌و كه‌سه‌یه‌ كه‌ واز بێنێت له‌هه‌ر شتێك كه‌ خوا قه‌ده‌غه‌ی كردووه‌».

بَابٌ فِي دَوَامِ الْجِهَادِ

باسێك دەربارەی به ردەوامبوونی جیهاد

٣٩٩. عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي يُقَاتِلُونَ عَلَى الْحَقِّ ظَاهِرِينَ عَلَى مَنْ نَاوَأَهُمْ، حَتَّى يُقَاتِلَ آخِرُهُمُ الْمَسِيحَ الدَّجَّالَ».

عیمڕانی كوڕی حوصه‌ین h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «به‌رده‌وام كۆمه‌ڵێك له‌ ئوممه‌ته‌كه‌ی من جیهاد ده‌كه‌ن و له‌سه‌ر هه‌قن، زاڵن به‌سه‌ر ئه‌وانه‌ی كه‌ دژایه‌تییان ده‌كه‌ن، تا دوا كه‌سیان جیهادی مه‌سیحی ده‌ججال ده‌كات».

بَابٌ فِي ثَوَابِ الْجِهَادِ

باسێك دەربارەی پاداشتی جیهادكردن‌

٤٠٠. عَنْ أَبِي سَعِيدٍ h عَنِ النَّبِيِّ ﷺ أَنَّهُ سُئِلَ: أَيُّ الْمُؤْمِنِينَ أَكْمَلُ إِيمَانًا؟ قَالَ: «رَجُلٌ يُجَاهِدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ، وَرَجُلٌ يَعْبُدُ اللَّهَ فِي شِعْبٍ مِنَ الشِّعَابِ قَدْ كُفِيَ النَّاسُ شَرَّهُ».

ئه‌بو سه‌عید h له‌ پێغه‌مبه‌ر‌ه‌وه‌ ﷺ دەگێڕێتەوە‌ پرسیاری لێ كرا: كام بڕوادار بڕواكەی ته‌واوتره‌؟ فه‌رمووی: «پیاوێك جیهاد ده‌كات له‌پێناو خوا به‌ نه‌فس و ماڵی خۆی، هه‌روه‌ها كه‌سێك له‌ چیا و چۆڵه‌كان خواپه‌رستی ده‌كات، كه‌ بێگومان خه‌ڵكی له‌ خراپه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ پارێزراون».

بَابٌ فِي فَضْلِ الْقَفْلِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ تَعَالَى

باسێك دەربارەی گەورەیی گه‌ڕانه‌وه‌ له‌ جیهادكردن له‌پێناو خوای به‌رز‌

٤٠١. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ ابْن عَمْرٍو k عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «قَفْلَةٌ كَغَزْوَةٍ».

عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌مر k له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌‌ ﷺ دەگێڕێتەوە‌كه‌ فه‌رموویه‌تی: «گه‌ڕانه‌وه‌ له‌ جیهاد وەك ڕۆیشتنە بۆ جەنگ و جیهاد».

🖍   تێبینی:

له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ماندوو ده‌بێت، پشوو ده‌دات، خۆی به‌هێز ده‌كاته‌وه‌ بۆ دوژمن،‌ هه‌روه‌ها ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ نێو كه‌سوكاری ده‌یانبینێت، پارێزگارییان لێ ده‌كات و چاودێرییان ده‌كات، وه‌كوو چۆن كه‌سێك ده‌چێت بۆ مزگه‌وت هه‌موو هه‌نگاوه‌كانی بۆ هەژمار دەكرێت ‌و گوناهی لێ ده‌سڕدرێته‌وه‌ به ‌هه‌ر هە‌نگاوێك، به‌ هه‌ر هە‌نگاوێكی دیكه‌ى خێرێكی بۆ ده‌نووسرێت، له‌ گه‌ڕانه‌وه‌شدا به‌هه‌مان شت، بۆ جیهادكردنه‌كه‌ش هه‌مان شته‌.

بَابٌ فِي فَضْلِ مَنْ قَتَلَ كَافِرًا

باسێك دەربارەی ئەو كەسەی بێبڕوایەكی كوشتووە

٤٠٢. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «لَا يَجْتَمِعُ فِي النَّارِ كَافِرٌ وَقَاتِلُهُ أَبَدًا».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هه‌رگیز له‌ ئاگری دۆزه‌خدا بێبڕوایەك و بكوژه‌كه‌ی كۆ نابنه‌وه‌».

بَابٌ فِي السَّرِيَّةِ تَخْفِقُ

باسێك دەربارەی ئەو سریه‌ی (ده‌چێت بۆ غه‌زا) غه‌نیمه‌تی ده‌ست ناكه‌وێت

٤٠٣. عَنْ عَبْدَ اللَّهِ بْن عَمْرٍو k يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «مَا مِنْ غَازِيَةٍ تَغْزُو فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيُصِيبُونَ غَنِيمَةً إِلَّا تَعَجَّلُوا ثُلُثَيْ أَجْرِهِمْ مِنَ الْآخِرَةِ، وَيَبْقَى لَهُمُ الثُّلُثُ، فَإِنْ لَمْ يُصِيبُوا غَنِيمَةً تَمَّ لَهُمْ أَجْرُهُمْ».

عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌مر k ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هیچ كۆمه‌ڵه‌ خه‌ڵكێك نییه‌ كه‌ غه‌زا بكه‌ن له‌پێناو خوا و دەستكەوتیان بەربكه‌وێت، بێگومان دوو له‌سه‌ر سێی پاداشتی قیامه‌تیان بۆ پێش خراوه‌ بۆ دونیا، یه‌ك له‌سه‌ر سێی پاداشته‌كه‌یان بۆ قیامه‌ت ده‌مێنێت، ئه‌گه‌ر غه‌زا بكه‌ن و غه‌نیمه‌تیان ده‌ست نه‌كه‌وێت، پاداشته‌كه‌یان له‌ قیامه‌تدا ته‌واو ده‌ست ده‌كه‌وێت».

بَابٌ فِي فَضْلِ الرِّبَاطِ

باسێك دەربارەی ئێشكگریی‌ به‌رانبه‌ر دوژمن

٤٠٤. عَنْ فَضَالَةَ بْنِ عُبَيْدٍ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: «كُلُّ الْمَيِّتِ يُخْتَمُ عَلَى عَمَلِهِ إِلَّا الْمُرَابِطَ، فَإِنَّهُ يَنْمُو لَهُ عَمَلُهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَيُؤَمَّنُ مِنْ فَتَّانِ الْقَبْرِ».

فه‌زاله‌ی كوڕی عوبه‌ید h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هه‌موو مردوویه‌ك كرده‌وه‌كانی كۆتایی دێت (هیچ كرده‌وه‌یەكی بۆ نانووسرێت) ته‌نها كه‌سێك كه‌ له‌ به‌رانبه‌ر دوژمندا ڕاوه‌ستاوه‌ (كه‌ مردووه‌ یان كوژراوه‌)، ئه‌و كرده‌وه‌كانی گەشە دەكەن هەتا ڕۆژی قیامه‌ت و پارێزراویشه‌ له‌ سزای گۆڕ».

بَابُ كَرَاهِيَةِ تَرْكِ الْغَزْوِ

باسی ناپه‌سندی وازهێنان له‌ غه‌زا

٤٠٥. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «مَنْ مَاتَ وَلَمْ يَغْزُ، وَلَمْ يُحَدِّثْ نَفْسَهُ بِالْغَزْوِ مَاتَ عَلَى شُعْبَةٍ مِنْ نِفَاقٍ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌‌ ﷺ دەگێڕێتەوە‌كه‌ ‌فه‌رموویەتی: «هه‌ر كه‌سێك بمرێت و‌ غه‌زا نه‌كات، یاخود له‌گه‌ڵ نه‌فسی خۆیدا قسه‌ نه‌كات كه‌ خۆی ئاماده‌ بكات، ئه‌وه‌ له‌سه‌ر لقێك له‌ لقه‌كانی دووڕوویی مردووە».

٤٠٦. عَنْ أَنَسٍ h: أَنَّ النَّبِيَّ ﷺ قَالَ: «جَاهِدُوا الْمُشْرِكِينَ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ وَأَلْسِنَتِكُمْ».

ئه‌نه‌س h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رموویه‌تی: «به‌ ماڵ و گیان و زمانتان جیهادی هاوبه‌شدانه‌ران بكه‌ن».

بَابٌ فِي الرُّخْصَةِ فِي الْقُعُودِ مِنَ الْعُذْرِ

باسێك دەربارەی مۆڵەتدان بۆ كەسی خاوەن پاساو نەچێت بۆ جیهاد

٤٠٧. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: «لَقَدْ تَرَكْتُمْ بِالْمَدِينَةِ أَقْوَامًا مَا سِرْتُمْ مَسِيرًا، وَلَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ، وَلَا قَطَعْتُمْ مِنْ وَادٍ، إِلَّا وَهُمْ مَعَكُمْ فِيهِ»، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَكَيْفَ يَكُونُونَ مَعَنَا، وَهُمْ بِالْمَدِينَةِ؟ فَقَالَ: «حَبَسَهُمُ الْعُذْرُ».

ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «ئێوه‌ له‌نێو مه‌دینه‌ كه‌سانێكتان به‌جێ هێشتووه‌ ‌هیچ شوێنێكتان نەبڕیوه‌ و هیچ خێرێكیشتان نه‌كردووه‌،‌ هیچ دۆڵێكیشتان نه‌بڕیوه‌، بێگومان ئه‌وان له‌گه‌ڵتانن (له‌ پاداشته‌كه‌تاندا)»، گوتیان: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، چۆن ئه‌وان (له‌ پاداشتدا) له‌گه‌ڵ ئێمه‌ن كەچی لە مه‌دینەن؟ فه‌رمووی: « ئەوان پاساوەكانیان ڕێگریان بوون له‌گه‌ڵ ئێوه‌دا نه‌یه‌ن‌».

بَابُ مَا يُجْزِئُ مِنَ الْغَزْوِ

باسی ئه‌‌ندازه‌ی پێویست بۆ تێكۆشان لەپێناو خوا

٤٠٨. عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِيُّ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: «مَنْ جَهَّزَ غَازِيًا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَقَدْ غَزَا، وَمَنْ خَلَفَهُ فِي أَهْلِهِ بِخَيْرٍ فَقَدْ غَزَا».

زه‌یدی كوڕی خالیدی جوهه‌نی h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «كه‌سێك موجاهیدێك ئاماده‌ بكات له‌پێناو خوا، (ئه‌وه‌ی كه‌ له ‌سه‌فه‌ره‌كه‌ی پێویستی پێیه‌تی)، ئه‌مه‌ وه‌ك ئه‌وه‌ وایه‌ خۆی غه‌زای كردبێت، ئه‌وه‌ی كه‌ له‌ ماڵه‌وه‌ سه‌رپه‌رشتیی ماڵ و منداڵی كه‌سێكی موجاهید بكات و خزمه‌تیان بكات، ئه‌ویش به‌هه‌مان شێوه‌ وه‌ك ئه‌وه‌ وایه‌ كه‌ خۆی غه‌زای كردبێت (به‌شداره‌ له‌و پاداشته‌)».

بَابٌ فِي الْجُرْأَةِ وَالْجُبْنِ

باسێك ده‌رباره‌ی بوێری و ترسنۆكی

٤٠٩. عَنْ أَبی هُرَيْرَةَ h يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ: «شَرُّ مَا فِي رَجُلٍ شُحٌّ هَالِعٌ وَجُبْنٌ خَالِعٌ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ده‌یفه‌رموو: «خراپترین ڕه‌وشت له‌ پیاودا چرووكییەكە كه‌ ترسێنەرە،‌ هەروەها ترسنۆكییه‌كە كه‌ دڵی ده‌ربكات له‌ ترساندا».

بَابٌ فِي الرَّمْيِ

باسێك ده‌رباره‌ی تیرهاویشتن

٤١٠. عَنْ عُقْبَةَ بْن عَامِرٍ الْجُهَنِيَّ h يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ وَهُوَ عَلَى الْمِنْبَرِ يَقُولُ: «﴿ وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ ﴾ الأنفال: 60، أَلَا إِنَّ الْقُوَّةَ الرَّمْيُ، أَلَا إِنَّ الْقُوَّةَ الرَّمْيُ، أَلَا إِنَّ الْقُوَّةَ الرَّمْيُ».

عوقبه‌ی كوڕی عامیری جوهه‌نی h ده‌ڵێت: گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ له‌سه‌ر مینبه‌ر ده‌یفه‌رموو: «﴿ وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ ﴾، واته‌: بۆ كافرانی ئاماده‌ بكه‌ن چه‌ندێك له‌ تواناتاندا هه‌یه‌ له‌ هێز. ئاگادار بن به‌دڵنیایی هێز له‌م ئایه‌ته‌ نیشانه‌ شكاندن و تیرهاویشتنه‌، ئاگادار بن به‌دڵنیایی هێز له‌م ئایه‌ته‌ نیشانه‌ شكاندن و تیرهاویشتنه‌، ئاگادار بن به‌دڵنیایی هێز له‌م ئایه‌ته‌ نیشانه‌ شكاندن و تیرهاویشتنه‌ (سێ جار وای فه‌رموو)».

بَابُ مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا

باسی ئەو كەسەی دەجەنگێت بۆ ئه‌وه‌ی وشه‌ی خوا به‌رز بێت

٤١١. عَنْ أَبِي مُوسَى h: أَنَّ أَعْرَابِيًّا جَاءَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ﷺ فَقَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ يُقَاتِلُ لِلذِّكْرِ، وَيُقَاتِلُ لِيُحْمَدَ، وَيُقَاتِلُ لِيَغْنَمَ، وَيُقَاتِلُ لِيُرِيَ مَكَانَهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «مَنْ قَاتَلَ حَتَّى تَكُونَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ أَعْلَى، فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ b».

ئه‌بو مووسا h ده‌گێڕێته‌وه‌: پیاوێكی ده‌شتەكی هاته‌ خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ گوتی: پیاوی وا هه‌یه‌ جه‌نگ ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ باس بكرێت، جه‌نگ ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ سوپاس و ستاییش بكرێت، جه‌نگ ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی غه‌نیمه‌تی ده‌ست بكه‌وێت، جه‌نگ ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ شوێن و پێگەی دیار بێت، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رمووی: «هه‌ر كه‌سێك بجەنگێت بۆ ئه‌وه‌ی وشه‌ی خوا به‌رزترین بێت، ئه‌وه‌ له‌پێناو خوایه‌ b (ئه‌وه‌ی دیكه‌ بۆ دونیایه‌)».

بَابٌ فِي فَضْلِ الشَّهَادَةِ

باسێك ده‌رباره‌ی پێگە و پاداشتی شه‌هیدی

٤١٢. عن حَسْنَاءِ بِنْتِ مُعَاوِيَةَ الصَّرِيمِيَّةُ قَالَتْ: حَدَّثَنَا عَمِّي h قَالَ: قُلْتُ لِلنَّبِيِّ ﷺ: مَنْ فِي الْجَنَّةِ؟ قَالَ: «النَّبِيُّ ﷺ فِي الْجَنَّةِ، وَالشَّهِيدُ فِي الْجَنَّةِ، وَالْمَوْلُودُ فِي الْجَنَّةِ، وَالْوَئِيدُ فِي الْجَنَّةِ».

حه‌سنائی كچی موعاویه‌ی صه‌ریمییه‌ ده‌ڵێت: مامم h پێی گوتم، به‌ پێغه‌مبه‌ری خوام ﷺ گوت: كێ له‌ به‌هه‌شتدایه‌؟ فه‌رمووی: «پێغه‌مبه‌ر ﷺ له‌ به‌هه‌شتدایه‌، ئه‌وه‌ی له‌پێناو خوا بكوژرێت و شه‌هید بێت له‌ به‌هه‌شتدایه‌،‌ منداڵ له‌ به‌هه‌شتدایه‌،‌ ئه‌و منداڵانه‌شی كه‌ زینده‌به‌چاڵ كراون ئه‌وانیش له‌ به‌هه‌شتدان».

بَابٌ فِي الشَّهِيدِ يُشَفَّعُ

باسێك دەربارەی شه‌فاعەتكردنی شەهید

٤١٣. عَنْ نِمْرَانِ بْنِ عُتْبَةَ الذِّمَارِيُّ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَى أُمِّ الدَّرْدَاءِ وَنَحْنُ أَيْتَامٌ، فَقَالَتْ: أَبْشِرُوا، فَإِنِّي سَمِعْتُ أَبَا الدَّرْدَاءَ h يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «يُشَفَّعُ الشَّهِيدُ فِي سَبْعِينَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ».

نیمڕانی كوڕی عوتبه‌ی زیماری ده‌ڵێت: چووینه‌ لای ئوم ده‌ڕداء، ئێمه‌ منداڵی بێباوك بووین، (باوكمان كوژراو بوو له‌ یه‌كێك له‌ غه‌زاكاندا)، گوتی: موژده‌ بێت لێتان، من گوێم له‌ ئه‌بو ده‌ڕداء h بوو (هاوسه‌رم) ده‌یگوت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «شه‌هید شەفاعەت ده‌كات و لێشی وه‌رده‌گیرێت بۆ حه‌فتا كه‌س له‌ كه‌سوكاری خۆی».

بَابٌ فِي الرَّجُلِ يَغْزُو، وَأَبَوَاهُ كَارِهَانِ

باسێك دەربارەی ئەو پیاوەی جیهاد دەكات و دایك و باوكی پێیانناخۆشە

٤١٤. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو k قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ﷺ فَقَالَ: جِئْتُ أُبَايِعُكَ عَلَى الْهِجْرَةِ، وَتَرَكْتُ أَبَوَيَّ يَبْكِيَانِ، فَقَالَ: «ارْجِعْ عَلَيْهِمَا فَأَضْحِكْهُمَا كَمَا أَبْكَيْتَهُمَا».

عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌مر k ده‌ڵێت: پیاوێك هاته‌ خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ گوتی: هاتووم‌ به‌یعه‌تت پێ بده‌م له‌سه‌ر كۆچكردن، دایك و باوكم به‌جێ هێشت به‌دوامدا ده‌گریان، فه‌رمووی: «بگه‌ڕێره‌وه‌ بیانخه‌ره‌وه‌ پێكه‌نین هه‌ر وه‌كوو چۆن گریاندووتن‌ (چۆن دڵت ناخۆش كردوون ئاوا دڵیان خۆش بكه‌وه‌)».

٤١٥. عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ h: أَنَّ رَجُلًا هَاجَرَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ﷺ مِنَ الْيَمَنِ فَقَالَ: «هَلْ لَكَ أَحَدٌ بِالْيَمَنِ؟»، قَالَ: أَبَوَايَ، قَالَ: «أَذِنَا لَكَ؟». قَالَ: «لَا»، قَالَ: «ارْجِعْ إِلَيْهِمَا فَاسْتَأْذِنْهُمَا، فَإِنْ أَذِنَا لَكَ فَجَاهِدْ، وَإِلَّا فَبِرَّهُمَا».

ئه‌بو سه‌عیدی خودری h ده‌گێڕێته‌وه‌: پیاوێك له‌ یه‌مه‌نه‌وه‌ كۆچی كرد و هات بۆ خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ، پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رمووی: «كه‌ست له‌ یه‌مه‌ن به‌جێ هێشتووه‌؟»، گوتی: به‌ڵی دایك و باوكم، فه‌رمووی: «ئایا مۆڵه‌تیان داویت؟»، گوتی: نه‌خێر، فه‌رمووی: «بگه‌ڕێره‌وه‌ بۆلایان مۆڵه‌تیان لێ وەربگرە‌، ئه‌گه‌ر مۆڵه‌تیان دایت جیهاد بكه‌، ئه‌گه‌ر مۆڵه‌تیان نه‌دایت ئه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وان چاكه‌كار به».

بَابٌ فِي النِّسَاءِ يَغْزُونَ

باسێك ده‌رباره‌ی غه‌زاكردنی ئافره‌ت

٤١٦. عَنْ أَنَسٍ h قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ يَغْزُو بِأُمِّ سُلَيْمٍ، وَنِسْوَةٍ مِنَ الْأَنْصَارِ لِيَسْقِينَ الْمَاءَ، وَيُدَاوِينَ الْجَرْحَى.

ئه‌نه‌س h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ئوم سوله‌یم و ئافره‌تانێكی دیكه‌ی له‌ ئه‌نصاڕ له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌برد بۆ غه‌زا بۆئه‌وه‌ی ئاو بده‌ن به‌ موجاهیده‌كان، برینداره‌كان تیمار بكه‌ن.

بَابُ الدُّعَاءِ عِنْدَ اللِّقَاءِ

باسی دوعاكردن له‌ كاتی پێكگه‌یشتن (ی سوپای موسوڵمانان و ‌سوپای كافران)

٤١٧. عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «ثِنْتَانِ لَا تُرَدَّانِ، أَوْ قَلَّمَا تُرَدَّانِ الدُّعَاءُ عِنْدَ النِّدَاءِ، وَعِنْدَ الْبَأْسِ حِينَ يُلْحِمُ بَعْضُهُمْ بَعْضَاً».

سه‌هلی كوڕی سه‌عد h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «دوو دوعا ڕه‌ت ناكرێنه‌وه‌، یان زۆر به‌كه‌می ڕه‌ت ده‌كرێنه‌وه‌، دوعا له‌ كاتی بانگ و له ‌كاتی جه‌نگدا، له‌ كاتى تێكڕژان له‌گه‌ڵ كافران كه‌ هه‌ندێكیان هه‌ندێكیان ده‌كوژن».

بَابٌ فِيمَنْ سَأَلَ اللَّهَ تَعَالَى الشَّهَادَةَ

باسێك ده‌رباره‌ی كه‌سێك داوای شه‌هیدی له‌ خوای گه‌وره‌ بكات (خوای گه‌وره‌ پله‌ی به‌رزی شه‌هاده‌تی پێ ببه‌خشێت)

٤١٨. عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ h: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ: «مَنْ قَاتَلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فُوَاقَ نَاقَةٍ فَقَدْ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ، وَمَنْ سَأَلَ اللَّهَ الْقَتْلَ مِنْ نَفْسِهِ صَادِقًا، ثُمَّ مَاتَ أَوْ قُتِلَ، فَإِنَّ لَهُ أَجْرَ شَهِيدٍ».

موعازی كوڕی جه‌به‌ل h ده‌گێڕێته‌وه‌: گوێی له‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ بوو ده‌یفه‌رموو: «هه‌ر كه‌سێك له‌پێناو خوا‌ جەنگ بكات له‌ نێوان دوو جار دۆشینی وشتردا (ئه‌و ماوه‌یه‌ چه‌ندێكه‌ ئه‌وه‌نده‌)، ئه‌وه‌ به‌هه‌شتی بۆ پێویست ده‌بێت،‌ هه‌ر كه‌سێكیش له‌ دڵی خۆیه‌وه‌ به‌ڕاستگۆیی داوا له‌ خوا‌ بكات له‌پێناو ئه‌م ئایینه‌دا شه‌هیدی پێ ببه‌خشێت، پاشان بمرێت، یان بكوژرێت، پاداشتی شه‌هیدیی بۆ هه‌یه».

بَابٌ فِي لُبْسِ الدُّرُوعِ

باسێك دەربارەی له‌به‌ركردنی قه‌ڵغانەكان (ی جەنگ)

٤١٩. عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ h عَنْ رَجُلٍ قَدْ سَمَّاهُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ ظَاهَرَ يَوْمَ أُحُدٍ بَيْنَ دِرْعَيْنِ، أَوْ لَبِسَ دِرْعَيْنِ.

سائیبی كوڕی یه‌زید h له‌ پیاوێك كه‌ ناوی هێناوه‌ هاوەڵە‌ (نادیاریش بێت زیانی نییه‌)، ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ دوو قه‌ڵغانی له‌سه‌ر یه‌ك له‌به‌ركردووه‌ له‌ جه‌نگى ئوحوددا (بۆ خۆپاراستن).

بَابُ مَا يَقُولُ الرَّجُلُ إِذَا سَافَرَ

باسی ئەو زیكرەی كه‌سێك دەیڵێ لە كاتی چوونە گەشتدا

٤٢٠. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h قَالَ: كَانَ رَسُولُ ﷺ إِذَا سَافَرَ قَالَ: «اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِي السَّفَرِ، وَالْخَلِيفَةُ فِي الْأَهْلِ، اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ، وَكَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ، وَسُوءِ الْمَنْظَرِ فِي الْأَهْلِ وَالْمَالِ، اللَّهُمَّ اطْوِ لَنَا الْأَرْضَ، وَهَوِّنْ عَلَيْنَا السَّفَرَ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ئەگەر سه‌فه‌ری بكردایه‌ ده‌یفه‌رموو: «خوایه‌ تۆ هاوه‌ڵمانی له‌ سه‌فه‌ر،‌ خوایه‌ كه‌سوكارمان له‌ ماڵه‌وه‌ به‌ تۆ ده‌سپێرین، خوایه‌ په‌نا به‌ تۆ ده‌گرم له‌ ناڕه‌حه‌تیی ئه‌م سه‌فه‌ره‌،‌ گۆڕانكاری نه‌فس له‌ غه‌م و خه‌فه‌ت و ئه‌و شتانه‌ بمانپارێزه‌، یان‌ كاتێك كه‌ ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌ بۆ ماڵه‌وه‌ به‌غه‌م و خه‌فه‌ته‌وه‌ نه‌گه‌ڕێمه‌وه‌ ئیش و پێویستییه‌كه‌م له‌ سه‌فه‌ره‌كه‌ جێبه‌جێ نه‌كرابێت، وه‌ خراپی شێوه‌ له‌ ماڵ و كه‌سوكاردا، خوایه‌ زه‌ویمان بۆ لوول بكه‌ (واته‌: ڕۆیشتنی تێدا ئاسان بكه‌)، خوایه‌ سه‌فه‌ره‌كه‌مان له‌سه‌ر ئاسان بكه».

بَابٌ فِي الدُّعَاءِ عِنْدَ الْوَدَاعِ

باسێك ده‌رباره‌ی دوعاكردن له‌ كاتی ماڵئاواییكردندا

٤٢١. عَنْ قَزَعَةَ قَالَ: قَالَ لِي ابْنُ عُمَرَ k هَلُمَّ أُوَدِّعْكَ كَمَا وَدَّعَنِي رَسُولُ اللَّهِ ﷺ، «أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ دِينَكَ وَأَمَانَتَكَ وَخَوَاتِيمَ عَمَلِكَ».

قه‌زه‌عه‌ ده‌ڵێت: ئیبن عومه‌ر k پێی گوتم: وه‌ره‌ با ماڵئاواییت لێ بكه‌م، هه‌ر وه‌كوو چۆن پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ماڵئاوایی له‌ من كرد: «ئایینه‌كه‌ت و ئه‌مانه‌ته‌كه‌ت وه كۆتا كرده‌وه‌ت هه‌مووی به‌ خوا‌ ده‌سپێرم».

٤٢٢. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْخَطْمِيِّ h قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ﷺ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَسْتَوْدِعَ الْجَيْشَ قَالَ: «أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ دِينَكُمْ وَأَمَانَتَكُمْ وَخَوَاتِيمَ أَعْمَالِكُمْ».

عه‌بدوڵڵای خه‌تمی h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ئەگەر بیویستایه‌ ماڵئاوایی له‌ سوپایه‌ك بكات، ده‌یفه‌رموو: «ئایین و ئه‌مانه‌ت و كۆتایی كرده‌وه‌تان به ‌خوا‌ ده‌سپێرم».

بَابٌ فِي الِابْتِكَارِ فِي السَّفَرِ

باسێك دەربارەی به‌یانی زوو ده‌رچوون بۆ سه‌فه‌ر

٤٢٣. عَنْ صَخْرٍ الْغَامِدِيِّ h عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «اللَّهُمَّ بَارِكْ لِأُمَّتِي فِي بُكُورِهَا». وَكَانَ إِذَا بَعَثَ سَرِيَّةً أَوْ جَيْشًا بَعَثَهُمْ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ «وَكَانَ صَخْرٌ رَجُلًا تَاجِرًا، وَكَانَ يَبْعَثُ تِجَارَتَهُ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ فَأَثْرَى وَكَثُرَ مَالُهُ».

صه‌خری غامیدی h‌ له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌‌ ﷺ دەگێڕێتەوه‌ كه‌ فه‌رموویه‌تی: «خوایه‌ به‌ره‌كه‌ت بخه‌ره‌ كرده‌وه‌ی ئوممه‌ته‌كه‌م له‌ به‌یانییانی زوودا»، كاتێك پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ سریه‌یه‌ك، یان سوپایه‌كی بناردایه،‌ له‌ سه‌ره‌تای ڕۆژدا به‌یانی زوو ده‌ینارد، (ڕاوییه‌كه‌ش) صه‌خر پیاوێكی بازرگان بووه‌، ئه‌میش بازرگانییه‌كه‌ی له‌ به‌یانی زوودا ده‌نارد، ده‌وڵه‌مه‌ند بوو و ماڵ و سامانی زۆر بوو.

بَابٌ فِي الْقَوْمِ يُسَافِرُونَ يُؤَمِّرُونَ أَحَدَهُمْ

باسێك ده‌رباره‌ی ئەوانەی گەشت دەكەن و یه‌كێك دەكه‌نه‌ گەورەیان‌

٤٢٤. عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: «إِذَا خَرَجَ ثَلَاثَةٌ فِي سَفَرٍ فَلْيُؤَمِّرُوا أَحَدَهُمْ».

ئه‌بو سه‌عیدی خودری h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «ئه‌گه‌ر سێ كه‌س بۆ سه‌فه‌ر ده‌رچوون با یه‌كێكیان ببێت به‌ برا گه‌وره‌».

بَابٌ فِي الطَّاعَةِ

باسێك ده‌رباره‌ی ‌گوێڕایه‌ڵی (ی فه‌رمانڕه‌وایان)

٤٢٥. عَنْ عَلِيٍّ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ بَعَثَ جَيْشًا وَأَمَّرَ عَلَيْهِمْ رَجُلًا، وَأَمَرَهُمْ أَنْ يَسْمَعُوا لَهُ وَيُطِيعُوا، فَأَجَّجَ نَارًا وَأَمَرَهُمْ أَنْ يَقْتَحِمُوا فِيهَا، فَأَبَى قَوْمٌ أَنْ يَدْخُلُوهَا وَقَالُوا: إِنَّمَا فَرَرْنَا مِنَ النَّارِ، وَأَرَادَ قَوْمٌ أَنْ يَدْخُلُوهَا، فَبَلَغَ ذَلِكَ النَّبِيَّ ﷺ فَقَالَ: «لَوْ دَخَلُوهَا أَوْ دَخَلُوا فِيهَا لَمْ يَزَالُوا فِيهَا»، وَقَالَ: «لَا طَاعَةَ فِي مَعْصِيَةِ اللَّهِ إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِي الْمَعْرُوفِ».

عه‌لی h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ سوپایه‌كی نارد و‌ پیاوێكی كرده‌ ئه‌میریان، فه‌رمانی پێ كردن گوێڕایه‌ڵ و فه‌رمانبه‌رداری بن، ئه‌میره‌كه‌یان ئاگرێك داده‌گیرسێنێت و دەڵێت: هه‌مووتان بچنه‌ نێویه‌وه‌، كه‌سانێك گوتیان: ئێمه‌ ناچینه‌ نێو ئاگره‌وه‌، ئێمه‌ وازمان له‌ ئایینی باوك و باپیرانمان هێناوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی نه‌چینه‌ ئاگره‌وه‌، كه‌سانێك گوتبوویان‌: ده‌چینه‌ نێو ئاگره‌كه‌وه‌، ئه‌م هه‌واڵه‌ به‌ پێغه‌مبه‌ر ﷺ گه‌یشت، فه‌رمووی: «ئه‌گه‌ر بچونایه‌‌ نێوی‌ به‌رده‌وام تیایدا ده‌بوون»، فه‌رمووی: «گوێڕایه‌ڵی بۆ هیچ كه‌سێك نییه‌ له ‌سه‌رپێچی خوادا، به‌ڵكوو گوێڕایه‌ڵی ته‌نها له‌ چاكه‌دا ده‌بێت».

٤٢٦. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ h عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ أَنَّهُ قَالَ: «السَّمْعُ وَالطَّاعَةُ عَلَى الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ فِيمَا أَحَبَّ وَكَرِهَ مَا لَمْ يُؤْمَرْ بِمَعْصِيَةٍ، فَإِذَا أُمِرَ بِمَعْصِيَةٍ فَلَا سَمْعَ وَلَا طَاعَةَ».

عه‌بدوڵڵا h له‌ پێغه‌مبه‌ری خواوه‌ ﷺ ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ فه‌رموویه‌تی: «گوێگرتن و گوێڕایه‌ڵی بۆ فه‌رمانڕه‌وای موسوڵمان پێویسته‌ له‌سه‌ر مرۆڤی موسوڵمان له‌ هه‌ر شتێك كه‌ پێیخۆش بوو و‌ پێشیناخۆش بوو، ماده‌م فه‌رمانت پێ نه‌كرێت به ‌سه‌رپێچی، ئه‌گه‌ر فه‌رمان كرا به‌ سه‌رپێچی، ئه‌وه‌ نه‌ گوێگرتن هه‌یه‌ و‌ نه‌ گوێڕایه‌ڵی هه‌یه‌».

بَابُ مَا يُدْعَى عِنْدَ اللِّقَاءِ

باسی له ‌كاتی ڕووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ی دوژمندا چ دوعایه‌ك بكه‌یت؟

٤٢٧. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ h قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ إِذَا غَزَا قَالَ:«اللَّهُمَّ أَنْتَ عَضُدِي وَنَصِيرِي، بِكَ أَحُولُ، وَبِكَ أَصُولُ، وَبِكَ أُقَاتِلُ».

ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك h ده‌ڵێت: كاتێك پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ غه‌زای بكردایه‌ ده‌یفه‌رموو: «خوایه‌ تۆ پشتیوانمی و سه‌رخه‌رمی، به‌هۆی تۆوه‌ نه‌خشه‌ و پیلان لاده‌به‌م، به‌هۆی تۆوه‌ به‌سه‌ر دوژمندا زاڵ ده‌بم، به ‌پشتیوانی تۆ جه‌نگیان له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌م».

بَابُ الْمَكْرِ فِي الْحَرْبِ

باسی فێڵكردن له‌ جه‌نگدا

٤٢٨. عَنْ جَابِرٍ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: «الْحَرْبُ خُدَعَةٌ».

جابیر h دەگێڕێتەوە:‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «جه‌نگ فێڵه‌ (واته‌: پلان و نه‌خشه‌یه‌)».

بَابٌ عَلَى مَا يُقَاتَلُ الْمُشْرِكُونَ

باسێك دەربارەی له‌سه‌ر چی هاوبه‌شدانەر جەنگی لەگەڵ دەكرێت

٤٢٩. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h قَال: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَقُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، فَإِذَا قَالُوهَا مَنَعُوا مِنِّي دِمَاءَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّهَا وَحِسَابُهُمْ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «فه‌رمانم پێ كراوه‌ كه‌وا بجه‌نگم له‌گه‌ڵ خه‌ڵكدا هه‌تاكوو ده‌ڵێن: (لا إله إلا الله)، جا هه‌ر كات ئه‌وه‌یان گوت، ئیدی خوێن و ماڵیان له‌ من حه‌رام ده‌بێت مه‌گه‌ر به‌هه‌ق نه‌بێت، حیساب و لێپرسینه‌وه‌شیان بۆ خوای بەرزه‌‌».

🖍   تێبینی:

ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ مانای ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌ له‌خۆوه‌ به‌بێ هۆ هه‌ڵكبوترێته‌ سه‌ر خه‌ڵك، نا، هه‌رگیز، مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه‌ كار و گرینگی كاری موسوڵمانان شه‌ڕكردنه‌ له‌گه‌ڵ فكره‌ی بێباوه‌ڕی و سته‌م و زۆرداری، جگه‌ له‌وه‌ش بڕیاری جه‌نگ و شه‌ڕ به‌شێكه‌ له‌ سیاسه‌تی شه‌رعی و هیچ كه‌س ناتوانێت له‌خۆیه‌وه‌ بڕیاری له‌سه‌ر بدات، بەڵكوو ئەوە پەیوەستە بە دەسەڵات و دەوڵەت و بەرژەوەندیی گشتی.

٤٣٠. عَنِ الْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ h قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَرَأَيْتَ إِنْ لَقِيتُ رَجُلًا مِنَ الْكُفَّارِ، فَقَاتَلَنِي فَضَرَبَ إِحْدَى يَدَيَّ بِالسَّيْفِ، ثُمَّ لَاذَ مِنِّي بِشَجَرَةٍ، فَقَالَ: أَسْلَمْتُ لِلَّهِ أَفَأَقْتُلُهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ بَعْدَ أَنْ قَالَهَا؟ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «لَا تَقْتُلْهُ»، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهُ قَطَعَ يَدِي، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «لَا تَقْتُلْهُ، فَإِنْ قَتَلْتَهُ فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَتِكَ قَبْلَ أَنْ تَقْتُلَهُ، وَأَنْتَ بِمَنْزِلَتِهِ قَبْلَ أَنْ يَقُولَ كَلِمَتَهُ الَّتِي قَالَ».

له‌ میقدادی كوڕی ئه‌سوه‌ده‌وه‌ h ده‌گێڕنه‌وه‌، گوتوویه‌تی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، هه‌واڵم پێ بده‌، ئه‌گه‌ر گه‌یشتم به ‌پیاوێك له‌ كافران، به‌ شمشێر شه‌ڕی له‌گه‌ڵ كردم و ده‌ستێكی بڕیم، پاشان په‌نای برد بۆ دارێك (خۆی پاراست له‌ من به‌ داره‌كه‌)، گوتی: ئه‌وه‌ له‌به‌ر خوا موسوڵمان بوومه‌، ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ئایا من بیكوژم له‌دوای ئه‌وه‌ی كه‌ گوتی: موسوڵمان بوومه‌؟ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رمووی: «مه‌یكوژه‌»، گوتم: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، ئه‌و ده‌ستی بڕیوم، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رمووی: «مه‌یكوژه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر تۆ ئه‌و بكوژیت، ئه‌و دێته‌ ئه‌و شوێنه‌ی تۆ پێش ئه‌وه‌ی كه‌ بیكوژیت و‌ تۆش ده‌چیته‌ شوێنی ئه‌و پێش ئه‌وه‌ی كه‌ قسه‌كه‌ی بكات».

بَابٌ فِي أَيِّ وَقْتٍ يُسْتَحَبُّ اللِّقَاءُ

باسێك دەربارەی ئەوەی چ كاتێك گونجاوه‌ بۆ ڕووبه‌ڕوونه‌وه‌ی دوژمن‌

٤٣١. عَنْ مَعْقِلِ بْنِ يَسَارٍ: أَنَّ النُّعْمَانَ يَعْنِي ابْنَ مُقَرِّنٍ h قَالَ: شَهِدْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ إِذَا لَمْ يُقَاتِلْ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ أَخَّرَ الْقِتَالَ حَتَّى تَزُولَ الشَّمْسُ، وَتَهُبَّ الرِّيَاحُ، وَيَنْزِلَ النَّصْرُ.

مه‌عقیلی كوڕی یه‌سار ده‌گێڕێته‌وه‌: نوعمان واته‌ ئیبن موقه‌ررین h ده‌ڵێت: ئاماده‌بووم له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ئه‌گه‌ر له ‌سه‌ره‌تای ڕۆژدا به‌یانی زووه‌كه‌ی شه‌ڕی نه‌كردایه،‌ ئه‌وه‌ جه‌نگه‌كه‌ی دوا ده‌خست تا كاتێك خۆر لار ده‌بووه‌وه‌ (ده‌بووه‌ كاتی نیوه‌ڕۆ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كاتی قبووڵبوونی دوعا و نزایه‌)،‌ بۆئه‌وه‌ی كاتێك بێت با هه‌ڵبكات، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی با هه‌ڵكردنیش هه‌ر مانای دابه‌زینی سه‌ركه‌وتنی تێدایه‌.

بَابٌ فِي الصُّفُوفِ

باسێك ده‌رباره‌ی ڕیزه‌كانی جه‌نگ (لە مه‌یدانی جه‌نگ)

٤٣٢. عَنْ حَمْزَةَ بْنِ أَبِي أُسَيْدٍ، عَنْ أَبِيهِ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ حِينَ اصْطَفَفْنَا يَوْمَ بَدْرٍ: «إِذَا أَكْثَبُوكُمْ - يَعْنِي: إِذَا غَشُوكُمْ - فَارْمُوهُمْ بِالنَّبْلِ وَاسْتَبْقُوا نَبْلَكُمْ».

حه‌مزه‌ی كوڕی ئه‌بو ئوسه‌ید له‌ باوكییه‌وه‌ h ده‌گێڕێته‌وه‌، گوتوویەتی: له‌ غه‌زای به‌در كه‌ ڕیز بووین پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رمووی: «ئه‌گه‌ر (دوژمن) لێتان نزیك بوونه‌وه‌ به‌جۆرێك كه‌ تیره‌كانتان پێیان بگات، ئه‌وە تیربارانیان بكه‌ن، هه‌ندێك له‌ تیره‌كانتان بهێڵنه‌وه‌ (هه‌موویان تێمه‌گرن)».

بَابٌ فِي قَتْلِ النِّسَاءِ

باسی ده‌رباره‌ی كوشتنی ئافره‌ت (ی بێبڕوایان لە جەنگدا)

٤٣٣. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ h: أَنَّ امْرَأَةً وُجِدَتْ فِي بَعْضِ مَغَازِي رَسُولِ اللَّهِ ﷺ مَقْتُولَةً، فَأَنْكَرَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ قَتْلَ النِّسَاءِ وَالصِّبْيَانِ.

عه‌بدوڵڵا h ده‌گێڕێته‌وه‌: له‌ یه‌كێك له‌ غه‌زاكانی پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ئافره‌تی (بێبڕوایان) بینران كه‌ كوژرابوون، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ پێیناخۆش بوو كه‌ ئافره‌تان و منداڵان بكوژرێن.

بَابٌ فِي كَرَاهِيَةِ حَرْقِ الْعَدُوِّ بِالنَّارِ

باسێك ده‌رباره‌ی ناپەسندی سوتاندنی دوژمن به‌ ئاگر

٤٣٤. عن حَمْزَةَ الْأَسْلَمِيُّ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ أَمَّرَهُ عَلَى سَرِيَّةٍ قَالَ: فَخَرَجْتُ فِيهَا، وَقَالَ: «إِنْ وَجَدْتُمْ فُلَانًا فَأَحْرِقُوهُ بِالنَّارِ». فَوَلَّيْتُ فَنَادَانِي فَرَجَعْتُ إِلَيْهِ فَقَالَ:«إِنْ وَجَدْتُمْ فُلَانًا فَاقْتُلُوهُ وَلَا تُحْرِقُوهُ، فَإِنَّهُ لَا يُعَذِّبُ بِالنَّارِ إِلَّا رَبُّ النَّارِ».

حه‌مزه‌ی ئه‌سله‌می‌ h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كردیه‌ ئه‌میری سریه‌یه‌ك‌، ده‌ڵێت: له‌گه‌ڵ سریه‌كه‌دا ده‌رچووین، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رمووی: «ئه‌گه‌ر فڵانه‌ كه‌ستان ده‌ست كه‌وت ئه‌وه‌ به‌ ئاگر بیسووتێنن»، كاتێك ویستم بڕۆم، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ بانگی كردم گه‌ڕامه‌وه‌ بۆ لای، فه‌رمووی: «ئه‌گه‌ر فڵانه‌ كه‌ستان ده‌ست كه‌وت بیكوژن، به‌ڵام مه‌یسووتێنن، چونكه‌ دروست نییه‌ و هیچ كه‌سێك سزا نادرێت به ‌ئاگر، جگە لە پەروەردگاری ئاگر (واتە: تەنیا خوا بۆی هەیە خەڵك سزا بدات بە ئاگر)».

٤٣٥. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ h قَالَ: كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ فِي سَفَرٍ، فَانْطَلَقَ لِحَاجَتِهِ فَرَأَيْنَا حُمَرَةً مَعَهَا فَرْخَانِ فَأَخَذْنَا فَرْخَيْهَا، فَجَاءَتِ الْحُمَرَةُ فَجَعَلَتْ تَفْرِشُ، فَجَاءَ النَّبِيُّ ﷺ فَقَالَ:«مَنْ فَجَعَ هَذِهِ بِوَلَدِهَا؟ رُدُّوا وَلَدَهَا إِلَيْهَا»، وَرَأَى قَرْيَةَ نَمْلٍ قَدْ حَرَّقْنَاهَا فَقَالَ: «مَنْ حَرَّقَ هَذِهِ؟»، قُلْنَا: نَحْنُ، قَالَ: «إِنَّهُ لَا يَنْبَغِي أَنْ يُعَذِّبَ بِالنَّارِ إِلَّا رَبُّ النَّارِ».

عه‌بدوڵڵا h ده‌ڵێت: له‌ سه‌فه‌رێكدا له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ بووین، بۆ پێویستییه‌كی خۆی ڕۆیشت، چۆله‌كه‌یه‌كی بچووكمان بینی و‌ دوو بێچووی پێ بوو، هه‌ردوو بێچووه‌كه‌یمان برد، ئه‌و چۆله‌كه‌یه‌ ده‌هات و باڵه‌كانی به‌یه‌كدیدا دەدا و‌ له‌ زه‌وی نزیك ده‌بووه‌وه‌‌،‌ له‌به‌ر دوو بێچووه‌كه‌ی، پێغه‌مبه‌ر ﷺ یه‌كسه‌ر هه‌ستی كرد، هات فه‌رمووی: «كێ ئازاری ئه‌م چۆله‌كه‌یه‌ی داوه ‌و بێچووه‌كانی بردووه‌؟ بێچووه‌كانی بۆ بگه‌ڕێننه‌وه»،‌ شاره‌ مێرووله‌یه‌كی بینی سووتاندبوومان، فه‌رمووی: «كێ ئه‌م شاره‌ مێرووله‌یه‌ی سووتاندووه‌؟»، گوتمان: ئێمه‌، فه‌رمووی: «بێگومان دروست نییە هیچ كه‌سێك سزا بدرێت به‌ئاگر، جگە لە پەروەردگاری ئاگر (واتە: تەنیا خوا بۆی هەیە خەڵك سزا بدات بە ئاگر)».

بَابُ قَتْلِ الْأَسِيرِ وَلَا يُعْرَضُ عَلَيْهِ الْإِسْلَامُ

باسی كوشتنی بەنده‌یه‌ك كە پێشنیازی موسوڵمانبوونی بۆ نه‌كرێت

٤٣٦. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ دَخَلَ مَكَّةَ عَامَ الْفَتْحِ وَعَلَى رَأْسِهِ الْمِغْفَرُ، فَلَمَّا نَزَعَهُ جَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: ابْنُ خَطَلٍ مُتَعَلِّقٌ بِأَسْتَارِ الْكَعْبَةِ فَقَالَ: «اقْتُلُوهُ». قَالَ أَبُو دَاوُدَ: ابْنُ خَطَلٍ اسْمُهُ عَبْدُ اللَّهِ، وَكَانَ أَبُو بَرْزَةَ الْأَسْلَمِيُّ قَتَلَهُ.

ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ له‌ ساڵی فه‌تحی مه‌ككه‌ چووه‌ نێو مه‌ككه‌ كڵاوێكی قه‌ڵغان كه‌ چنرابوو له‌سه‌ری بوو، كاتێك كه‌ له ‌سه‌ری دایكه‌ند، پیاوێك هاته‌ خزمه‌تی، گوتی: ئیبن خه‌ته‌ل خۆی هه‌ڵواسیوه‌ به ‌په‌رده‌ی كه‌عبه‌وه‌، (پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ) فه‌رمووی: «بیكوژن». ئه‌بو داود ده‌ڵێت: ئیبن خه‌ته‌ل ناوی عه‌بدوڵڵا بووه‌، ئه‌بو به‌ڕزه‌ی ئه‌سله‌می كوشتوویه‌تی.

بَابٌ فِي الْمَنِّ عَلَى الْأَسِيرِ بِغَيْرِ فِدَاءٍ

باسێك ده‌رباره‌ی چاكه‌كردن به‌سه‌ر بەنده‌وه‌ به‌بێ به‌رانبه‌ر (ئازاد بكرێت)

٤٣٧. عَنْ أَنَسٍ h: أَنَّ ثَمَانِينَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ هَبَطُوا عَلَى النَّبِيِّ ﷺ وَأَصْحَابِهِ مِنْ جِبَالِ التَّنْعِيمِ عِنْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ لِيَقْتُلُوهُمْ، فَأَخَذَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ سِلْمًا، فَأَعْتَقَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ b: ﴿ وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ ﴾ الفتح: 24، إِلَى آخِرِ الْآيَةِ.

واته‌: ئه‌نه‌س h ده‌گێڕێته‌وه‌: هه‌شتا پیاو له‌ خه‌ڵكی مه‌ككه‌ له‌ ساڵی صولحی حوده‌یبیه‌ هاتن دابه‌زین بۆ پێغه‌مبه‌ر ﷺ و هاوه‌ڵانی له‌ شاخی ته‌نعیم له‌ نوێژی به‌یانی بۆ ئه‌وه‌ی بیانكوژن، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ داوای لێ كردن خۆیان به‌دەستەوە بده‌ن، ئه‌وانیش خۆیان بەدەستەوە دا و پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ئازادی كردن، خوا b ئه‌م ئایه‌ته‌ی دابه‌زاند: ﴿ وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ ﴾، واته‌: خوا‌ ئه‌و زاتە‌یه‌ كه‌ ده‌ستی ئه‌وانی له‌ ئێوه‌ پاراست و ده‌ستی ئێوه‌شی له‌ ئه‌وان پاراست له‌و دۆڵه‌ی مه‌ككه‌دا (واتە: ئێوه‌ی پاراست له‌ شه‌ڕكردن). تا كۆتایی ئایه‌ته‌كه‌.

٤٣٨. عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ h: أَنَّ النَّبِيَّ ﷺ قَالَ لِأُسَارَى بَدْرٍ: «لَوْ كَانَ مُطْعِمُ بْنُ عَدِيٍّ حَيًّا، ثُمَّ كَلَّمَنِي فِي هَؤُلَاءِ النَّتْنَى لَأَطْلَقْتُهُمْ لَهُ».

جوبه‌یری كوڕی موتعیم‌ h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ر ﷺ به‌ دیله‌كانی به‌دری فه‌رموو: «ئه‌گه‌ر موتعیمی كوڕی عه‌دی زیندوو بووایه‌ و قسه‌ی له‌گه‌ڵمدا بكردایه‌، داوای لێم بكردایه‌ ئه‌م بۆگه‌ن و پیسانه‌‌ به‌ربده‌م، ئه‌وه‌ له‌به‌ر خاتری ئه‌و ئه‌وانم به‌رده‌دا».

🖍   تێبینی:

(هه‌رچه‌نده‌ كافر بووه‌، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی چاكه‌ی به‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ری خواوه‌ ﷺ هه‌بووه‌، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كاتێك له‌ تائیف گه‌ڕایه‌وه‌ ئه‌م پاراستی له‌ كافران، بۆیه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ به‌وه‌فا بووه‌، فه‌رموویه‌تی: ئه‌گه‌ر ئێستا زیندوو بووایه‌، داوای بكردایه‌ وه‌ڵامی چاكه‌كه‌یم ده‌دایه‌وه‌ و‌ به قسه‌یم ده‌كرد)

بَابٌ فِي فِدَاءِ الْأَسِيرِ بِالْمَالِ

باسێك دەربارەی به‌ردانى بەند به‌ پاره

٤٣٩. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ k: أَنَّ النَّبِيَّ ﷺ جَعَلَ فِدَاءَ أَهْلِ الْجَاهِلِيَّةِ يَوْمَ بَدْرٍ أَرْبَعَ مِائَةٍ.

ئیبن عه‌بباس k ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ر ﷺ كافره‌ نه‌فامه‌كانی به‌ردا له‌ غه‌زای به‌دردا هه‌ر یه‌كێك به‌ چوار سه‌د ده‌رهه‌م (چوار سه‌د ده‌رهه‌می لێ وه‌رگرتوون).

بَابٌ فِي الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ

باسی وه‌فاكردن به‌ په‌یمان

٤٤٠. عَنِ ابْنِ عُمَرَ k: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: «إِنَّ الْغَادِرَ يُنْصَبُ لَهُ لِوَاءٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيُقَالُ: هَذِهِ غَدْرَةُ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ».

ئیبن عومه‌ر k ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ په‌یمانی هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه ‌و غه‌در و خیانه‌تی كردووه،‌ له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا ئاڵایه‌كی بۆ هه‌ڵده‌درێت و‌ دەگوترێت: ئه‌مه‌ غه‌دره‌كه‌ی فڵانی كوڕی فڵانه‌».

بَابٌ فِي الْإِمَامِ يُسْتَجَنُّ بِهِ فِي الْعُهُودِ

باسێك ده‌رباره‌ی پێشه‌وا كه‌ خۆی سه‌روكاری په‌یمانه‌كه‌ ده‌كات

٤٤١. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «إِنَّمَا الْإِمَامُ جُنَّةٌ يُقَاتَلُ بِهِ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «بێگومان پێشه‌وا قه‌ڵغانه‌ و جه‌نگ له‌ په‌نایه‌وه‌ ده‌كرێت».

🖍   تێبینی:

له‌ جه‌نگ و په‌یمانبه‌ستن و پاراستنی په‌یمان و بڕیاردانی شه‌ڕدا، ئه‌وه‌ پێشه‌وایه‌ ناهێڵێت هیچ لایه‌نێك زه‌ره‌ر لە لایه‌نه‌كه‌ی دیكه‌ بدات، مادام په‌یمان له‌ نێواندا هه‌یه‌.

بَابٌ فِي الْوَفَاءِ لِلْمُعَاهِدِ وَحُرْمَةِ ذِمَّتِهِ

باسێك دەربارەی وه‌فابوون بۆ خاوەن په‌یمان و‌ حه‌رامی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى په‌یمانه‌كه‌ی

٤٤٢. عَنْ أَبِي بَكْرَةَ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «مَنْ قَتَلَ مُعَاهِدًا فِي غَيْرِ كُنْهِهِ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ».

ئه‌بو به‌كڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هه‌ر كه‌سێك خاوه‌ن په‌یمانێك بكوژێت له‌ غه‌یری كاتی خۆیدا (چونكە په‌یمانی سه‌لامه‌تی پێ دراوه‌)، ئه‌وە ئه‌و كه‌سه‌ خوا به‌هه‌شتی له‌سه‌ر حه‌رام كردووه‌».

بَابٌ فِي الرُّسُلِ

باسێك دەربارەی نوێنەر و نێردراو (ی كافران)

٤٤٣. عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ، قَالَ: كَانَ مُسَيْلِمَةُ كَتَبَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ﷺ، عَنْ سَلَمَةَ بْنِ نُعَيْمِ بْنِ مَسْعُودٍ الْأَشْجَعِيِّ، عَنْ أَبِيهِ نُعَيْمٍ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ لَهُمَا حِينَ قَرَأَ كِتَابَ مُسَيْلِمَةَ: «مَا تَقُولَانِ أَنْتُمَا؟»، قَالَا: نَقُولُ كَمَا قَالَ، قَالَ: «أَمَا وَاللَّهِ لَوْلَا أَنَّ الرُّسُلَ لَا تُقْتَلُ لَضَرَبْتُ أَعْنَاقَكُمَا».

موحه‌ممه‌دی كوڕی ئیسحاق ده‌ڵێت: موسه‌یله‌مه‌ (ی درۆزن) نامه‌ی بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ نووسی، سه‌له‌مه‌ی كوڕی نوعه‌یمی كوڕی مه‌سعوودی ئه‌شجه‌عی، دەگێڕیتەوە، له‌ باوكی نوعه‌یم كە گوتوویەتی: گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ به‌و دوو كه‌سه‌ی موسه‌یله‌مه‌ نامه‌كه‌ی پێیاندا ناردبوو، كاتێك نامه‌كه‌یان بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ خوێنده‌وه‌، پییانی فه‌رموو: «ئه‌ی ئێوه‌ چی ده‌ڵێن؟»، گوتیان: موسه‌یله‌مه‌ چی ده‌ڵێت ئێمه‌ش وا ده‌ڵێین (به‌ پێغه‌مبه‌ری ده‌زانین)، فه‌رمووی: «سوێند به ‌خوا ئه‌گه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ نه‌بێت كه‌ نێردراو نابێت بكوژرێت، ئێستا له‌ گه‌ردنم ده‌دان».

بَابٌ فِي أَمَانِ الْمَرْأَةِ

باسێك دەربارەی په‌یماندانی‌ ئافرەتێك بە كافرێك (كە پارێزراو بێت)‌

٤٤٤. عَنْ عَائِشَةَ i قَالَتْ: إِنْ كَانَتِ الْمَرْأَةُ لَتُجِيرُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ فَيَجُوزُ.

عائیشه‌ i ده‌ڵێت: ئافره‌ت په‌نای كافرانی ده‌دا و دروستیش بووه‌.

٤٤٥. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «الْإِيمَانُ قَيَّدَ الْفَتْكَ لَا يَفْتِكُ مُؤْمِنٌ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌‌ ﷺ دەگێڕێتەوە‌ كه‌ ‌فه‌رموویه‌تی: «بڕوادار بیروباوه‌ڕه‌كه‌ی ڕێگره‌ كه‌ كه‌سێك بكوژێت په‌یمانی سه‌لامه‌تی هه‌بێت، بڕوادار په‌یمان هه‌ڵناوه‌شێنێته‌وه‌ و غه‌در ناكات».

بَابٌ فِي التَّكْبِيرِ عَلَى كُلِّ شَرَفٍ فِي الْمَسِيرِ

باسێك دەربارەی (الله أكبر) گوتن له ‌كاتی ڕۆیشتن بە شوێنی به‌رزدا

٤٤٦. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ k: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ كَانَ إِذَا قَفَلَ مِنْ غَزْوٍ أَوْ حَجٍّ أَوْ عُمْرَةٍ يُكَبِّرُ عَلَى كُلِّ شَرَفٍ مِنَ الْأَرْضِ ثَلَاثَ تَكْبِيرَاتٍ وَيَقُولُ: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ آيِبُونَ تَائِبُونَ عَابِدُونَ سَاجِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ صَدَقَ اللَّهُ وَعْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَهَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ».

عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر k ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كه‌ گه‌ڕابایه‌وه‌ له‌ غه‌زا بووایه‌، له‌ حه‌ج بووایه‌، له‌ عومڕه‌ بووایه‌، له‌سه‌ر هه‌موو شوێنێكی به‌رز سێ جار (الله أكبر)ی ده‌كرد و‌ ده‌یفه‌رموو: «هیچ په‌رستراوێكی به‌هه‌ق نییه‌ شایه‌نی په‌رستن بێ جگه‌ له‌ خوا، تاك و ته‌نهایه‌، هاوبه‌شی نییه‌، موڵك هه‌مووی هیی خوایە‌، سه‌نا و ستاییش هه‌ر شایه‌نی خوایه‌، خوا توانا و ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر هه‌موو شتێكدا هه‌یه‌، گه‌ڕاینه‌وه‌، به‌ته‌وبه‌كار په‌رستشی خوا ئه‌نجام ده‌ده‌ین، كڕنووش بۆ خوا ده‌به‌ین،‌ سوپاس و ستاییشی خوا ده‌كه‌ین، خوا ڕاستگۆ بوو به‌ڵێنه‌كانی برده‌ سه‌ر، به‌نده‌ی خۆی سه‌ر خست (كه‌ پێغه‌مبه‌ری خوایه‌ ﷺ)، به‌ته‌نها هه‌موو گروپه‌كانی تێك شكاند(1)».

🖍   تێبینی:

 (1) كه‌ له‌ غه‌زای خه‌نده‌قدا كۆ ببوونه‌وه‌ بۆ له‌ناوبردنی پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ، خوای گه‌وره‌ به‌بێ شه‌ڕ بایه‌كی هه‌ڵكرد و تێكی شكاندن و به‌ناچاری گه‌ڕانه‌وه‌.

بَابٌ فِي سُجُودِ الشُّكْرِ

باسێك دەربارەی سوجدەی شوكر

٤٤٧. عَنْ أَبِي بَكْرَةَ h عَنِ النَّبِيِّ ﷺ: أَنَّهُ كَانَ إِذَا جَاءَهُ أَمْرُ سُرُورٍ أَوْ بُشِّرَ بِهِ خَرَّ سَاجِدًا شَاكِرًا لِلَّهِ.

ئه‌بو به‌كڕه‌ h له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌‌ ﷺ ده‌گێڕێته‌وه‌: كاتێك هه‌واڵێكی خۆشی بۆ بهاتایه‌، یان موژده‌یه‌كی پێ بدرایه،‌ یه‌كسه‌ر ده‌چووه‌ سه‌ر زه‌وییه‌كه ‌و سوجدەی شوكری بۆ خوا ده‌برد.

بَابٌ فِي الْإِقَامَةِ بِأَرْضِ الشِّرْكِ

باسێك دەربارەی مانه‌وه‌ له‌ زه‌ویی هاوبه‌شدانه‌ران

٤٤٨. عَنْ سَمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ h: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «مَنْ جَامَعَ الْمُشْرِكَ وَسَكَنَ مَعَهُ فَإِنَّهُ مِثْلُهُ».

سه‌موڕه‌ی كوڕی جوندوب h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رمووی: «هه‌ر كه‌سێك هاونشین و تێكه‌ڵی هاوبه‌شدانه‌ر (مشرك) بێت، ئه‌وە ئه‌ویش وه‌كوو ئه‌و وایه‌».