كِتَابُ الْبُيُوعِ

په‌رتووكی مامه‌ڵه‌كردن

بَابٌ فِي التِّجَارَةِ يُخَالِطُهَا الْحَلْفُ وَاللَّغْوُ

باسێك دەربارەی كڕین و فرۆشتن سوێندخواردن و قسه‌ی بێمانا و ناشه‌رعی تێبكه‌وێت

٥٦٦. عَنْ قَيْسِ بْنِ أَبِي غَرَزَةَ h قَالَ: كُنَّا فِي عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ نُسَمَّى السَّمَاسِرَةَ فَمَرَّ بِنَا رَسُولُ اللَّهِ ﷺ فَسَمَّانَا بِاسْمٍ هُوَ أَحْسَنُ مِنْهُ، فَقَالَ: «يَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ، إِنَّ الْبَيْعَ يَحْضُرُهُ اللَّغْوُ وَالْحَلْفُ، فَشُوبُوهُ بِالصَّدَقَةِ».

قه‌یسی كوڕی ئه‌بو غه‌ڕزه‌ h ده‌ڵێت: ئێمه‌ له‌ سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ پێمان ده‌گوترا: سه‌ماسیڕه‌ (واتە: ده‌ڵاڵ)، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ به‌لاماندا تێپه‌ڕی ناوێكی له‌وه‌ باشتری لێ ناین، فه‌رمووی: «ئه‌ی گرۆی بازرگانان (ناومانی گۆڕی بۆ بازرگان)، ئه‌م كڕین و فرۆشتنانه‌ قسه‌ی بێمانا و بێسوود و سوێندخواردنی تێده‌كه‌وێت، بۆیه‌ كڕین و فرۆشتنه‌كه‌تان تێكه‌ڵ بكه‌ن به‌‌ خێر».

بَابٌ فِي اجْتِنَابِ الشُّبُهَاتِ

باسێك دەربارەی خۆدوورخستنه‌وه‌ له‌هه‌ر شتێك كه‌ گومانی تێدا بێت

٥٦٧. عن النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ h يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ: «إِنَّ الْحَلَالَ بَيِّنٌ، وَإِنَّ الْحَرَامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا أُمُورٌ مُشْتَبِهَاتٌ، وَسَأَضْرِبُ لَكُمْ فِي ذَلِكَ مَثَلًا، إِنَّ اللَّهَ حَمَى حِمًى، وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَا حَرَّمَ، وَإِنَّهُ مَنْ يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يُخَالِطَهُ، وَإِنَّهُ مَنْ يُخَالِطُ الرِّيبَةَ يُوشِكُ أَنْ يَجْسُرَ».

نوعمانی كوڕی به‌شیر h ده‌ڵێت: گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ده‌یفه‌رموو: «حه‌ڵاڵ ئاشكرا و ڕوونه‌، حه‌رامیش ئاشكرا و ڕوونه‌،‌ هه‌ندێك شتیش هه‌یه‌ لەو نێوانەدایە، له‌م بابه‌ته‌ نموونه‌یه‌كتان بۆ ده‌هێنمه‌وه‌: خوا سنووری هه‌یه‌، سنووره‌كانی خوا ئه‌و شتانه‌یه‌ كه‌ حه‌رامی كردووه‌، (نموونه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌) ئه‌گه‌ر شوانێك ڕانه‌مه‌ڕێكی هه‌بێت له‌ نزیك پاوانێك ڕانه‌مه‌ڕه‌كه‌ی بله‌وه‌ڕێنێت، نزیكه‌ بچنه‌ نێو ئه‌و پاوانه، به‌ڵام خۆتی لێ بپارێزیت ئه‌وه‌ پارێزراو ده‌بیت، هەر كه‌سێك تێكه‌ڵی ئه‌و گومانانه‌ ببێت نزیكه‌ بكه‌وێته‌ نێو حه‌رامه‌وه».

بَابٌ فِي آكِلِ الرِّبَا وَمُوكِلِهِ

باسێك دەربارەی سووخۆر سوووه‌رگر

٥٦٨. عن عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ h قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ آكِلَ الرِّبَا، وَمُؤْكِلَهُ وَشَاهِدَهُ وَكَاتِبَهُ.

عه‌بدوڵڵای كوڕی مه‌سعوود h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ نه‌فره‌تی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی سوو ده‌خوات، له‌و كه‌سه‌ی سووی پێ ده‌دات، له‌و كه‌سه‌ی كه‌ شایه‌ته‌ و‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ نووسه‌ری به‌ڵێننامه‌ی مامه‌ڵه‌ی سوویه‌‌ (نه‌فره‌ت له‌ هه‌موویان كراوه‌).

بَابٌ فِي كَرَاهِيَةِ الْيَمِينِ فِي الْبَيْعِ

باسێك دەربارەی ناپه‌سنديى سوێندخواردن له‌ كاتی كڕین و فرۆشتندا

٥٦٩. عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ h قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ: «الْحَلِفُ مَنْفَقَةٌ لِلسِّلْعَةِ مَمْحَقَةٌ لِلْبَرَكَةِ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ده‌یفه‌رموو: «سوێندخواردنی درۆ ده‌بێته‌ هۆی ڕه‌واجدان به‌ شتومه‌كه‌كه ‌و خێرا فرۆشتنی، به‌ڵام به‌ره‌كه‌ت ناهێڵێت و له‌ناوی ده‌بات».

بَابٌ فِي التَّشْدِيدِ فِي الدَّيْنِ

باسێك ده‌رباره‌ی هه‌ڕه‌شه‌ له‌ قه‌رزداریدا

٥٧٠. عَنْ جَابِرٍ h قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ لَا يُصَلِّي عَلَى رَجُلٍ مَاتَ وَعَلَيْهِ دَيْنٌ، فَأُتِيَ بِمَيِّتٍ، فَقَالَ: «أَعَلَيْهِ دَيْنٌ؟»، قَالُوا: نَعَمْ، دِينَارَانِ، قَالَ: «صَلُّوا عَلَى صَاحِبِكُمْ»، فَقَالَ أَبُو قَتَادَةَ الْأَنْصَارِيُّ: هُمَا عَلَيَّ يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: فَصَلَّى عَلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ، فَلَمَّا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ﷺ، قَالَ: «أَنَا أَوْلَى بِكُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ نَفْسِهِ، فَمَنْ تَرَكَ دَيْنًا فَعَلَيَّ قَضَاؤُهُ وَمَنْ تَرَكَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ».

جابیر h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ نوێژی له‌سه‌ر كه‌سێك نه‌ده‌كرد مردبێت و قه‌رزدار بێت، مردوویه‌كیان هێنا، فه‌رمووی: «ئایا قه‌رزی له‌سه‌ره‌؟»، گوتیان: به‌ڵێ، دوو دینار قه‌رزداره‌، فه‌رمووی: «خۆتان نوێژ له‌سه‌ر هاوڕێكه‌تان بكه‌ن»، ئه‌بو قه‌تاده‌ی ئه‌نصاڕی گوتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، نوێژی له‌سه‌ر بكه‌ ئه‌و دوو دیناره‌ من بۆی ده‌ده‌مه‌وه‌، ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ نوێژی له‌سه‌ر كرد، دوای ئه‌وه‌ی كه‌ خوا فه‌تحی بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كرد و غه‌نیمه‌ی ده‌ست كه‌وت، فه‌رمووی: «من له‌ هه‌موو بڕوادارێك له‌پێشترم له‌ خودی خۆشیان، هه‌ر كه‌سێك قه‌رزی به‌جێ هێشت له‌سه‌ر منه‌ من بۆی ده‌ده‌مه‌وه‌ (قه‌رزی قه‌رزداری داوه‌ته‌وه‌)، ئه‌وه‌ی ماڵی به‌جێ هێشت بۆ من نییه‌ بۆ میراتگرانیه‌تی».

بَابٌ فِي الْمَطْلِ

باسێك ده‌رباره‌ی دواخستنی قه‌رز (به‌ئه‌نقه‌ست)

٥٧١. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: «مَطْلُ الْغَنِيِّ ظُلْمٌ، وَإِذَا أُتْبِعَ أَحَدُكُمْ عَلَى مَلِيءٍ فَلْيَتْبَعْ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «دواخستنی قه‌رز له‌لایه‌ن قه‌رزداره‌وه‌ كه‌ ده‌وڵه‌مه‌ند بێت، ئه‌وه‌ سته‌مه‌، ئه‌گه‌ر یه‌كێك له‌ ئێوه‌ ڕه‌وانه‌ كرا بۆلای كه‌سێكی ده‌وڵه‌مه‌ند (واته‌: قه‌رزت لای كه‌سێكه‌ پێت ده‌ڵێت: بڕۆ له‌ فڵانه‌ كه‌سی ده‌وڵه‌مه‌ند كه‌ قه‌رزم لایه‌تی له‌جیاتی من لێی وه‌ربگره‌وه)‌، با بچێت وه‌ریبگرێته‌وه‌».

بَابٌ فِي حُسْنِ الْقَضَاءِ

باسێك دەربارەی دانه‌وه‌ى قه‌رز به‌جوانی

٥٧٢. عَنْ أَبِي رَافِعٍ h قَالَ: اسْتَسْلَفَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ بَكْرًا، فَجَاءَتْهُ إِبِلٌ مِنَ الصَّدَقَةِ، فَأَمَرَنِي أَنْ أَقْضِيَ الرَّجُلَ بَكْرَهُ، فَقُلْتُ: لَمْ أَجِدْ فِي الْإِبِلِ إِلَّا جَمَلًا خِيَارًا رَبَاعِيًا، فَقَالَ النَّبِيُّ ﷺ: «أَعْطِهِ إِيَّاهُ، فَإِنَّ خِيَارَ النَّاسِ أَحْسَنُهُمْ قَضَاءً».

ئه‌بو ڕافیع h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ به‌چكه‌ وشترێكی به‌قه‌رز لێ وه‌رگرتبوو (قه‌رزی كردبوو)، پاشان وشتری صه‌ده‌قه‌ی بۆ هات، فه‌رمانی پێ كردم‌ وشترێك بدەمه‌وه‌ به‌و پیاوه‌ی قه‌رزی لێی كردبوو‌، گوتم: له‌نێو وشتره‌كاندا ته‌نها وشتری گه‌وره‌ی هه‌ڵبژارده‌ی تێدایه‌ كه‌ شه‌ش ساڵی ته‌واو كردووه‌ چۆته‌ نێو حه‌وت ساڵه‌وه‌، دانه‌ چوارینه‌كانی ده‌رچووه‌ زۆر چاكه‌، پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رمووی: «بڕۆ ئه‌و چاكه‌ی بده‌رێ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی باشترین كه‌س ئه‌و كه‌سه‌یه‌ كه‌ قه‌رز به‌باشه‌وه‌ ده‌داته‌وه‌».

٥٧٣. عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ k قَالَ: كَانَ لِي عَلَى النَّبِيِّ ﷺ دَيْنٌ فَقَضَانِي وَزَادَنِي.

جابیری كوڕی عه‌بدوڵڵا k ده‌ڵێت: قه‌رزم له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر ﷺ بوو، به‌ زیاده‌وه‌ پێی دامه‌وه‌.

🖍   تێبینی:

(ئه‌و زیاده‌یه‌ وه‌كوو هه‌دیه‌ وایه‌، له‌ كاتی قه‌رزكردندا نابێت مه‌رجی زیاده‌ وه‌رگرتنی تێدا بێت، ده‌نا ده‌بێته‌ سوو).

بَابٌ فِي الصَّرْفِ

باسێك ده‌رباره‌ی ئاڵوگۆڕكردنی پاره‌

٥٧٤. عَنْ عُمَرَ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «الذَّهَبُ بِالْوَرِقِ رِبًا، إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَالْبُرُّ بِالْبُرِّ رِبًا، إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَالتَّمْرُ بِالتَّمْرِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ وَالشَّعِيرُ بِالشَّعِيرِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ».

عومه‌ر h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «ئاڵتوون به‌ زیو بگۆڕیته‌وه‌ ڕیبایه‌، مه‌گه‌ر تۆ بڵێیت: ها، ئه‌ویش بڵێت: ها، گه‌نم به‌ گه‌نم بگۆڕیته‌وه‌ ده‌بێت به‌ ڕیبا، مه‌گه‌ر ده‌ست به‌ ده‌ست بێت، خورما به‌ خورما بگۆڕیته‌وه‌ ڕیبایه‌ مه‌گه‌ر ده‌ست به‌ ده‌ست بێت، تۆ بڵێیت: ها، ئه‌ویش بڵێت: ها (ئه‌و بڵێت: وه‌ریبگره‌، ئه‌ویش بڵێت: وه‌ریبگره‌، وه‌ ده‌بێت وه‌كوو یه‌كیش بێت)، وه‌ جۆ به‌ جۆ بگۆڕیته‌وه‌ ڕیبایه‌ مه‌گه‌ر تۆ بڵێیت: ها، ئه‌ویش بڵێت: ها».

بَابٌ فِي بَيْعِ الثِّمَارِ قَبْلَ أَنْ يَبْدُوَ صَلَاحُهَا

باسێك دەربارەی فرۆشتنی به‌روبووم پێش ئه‌وه‌ی كه‌ پێبگات

٥٧٥. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ k: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ نَهَى عَنْ بَيْعِ الثِّمَارِ حَتَّى يَبْدُوَ صَلَاحُهَا، نَهَى الْبَائِعَ وَالْمُشْتَرِيَ.

عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر k ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ قه‌ده‌غه‌ی كردووه‌ به‌رهه‌می دار بفرۆشرێت هەتا چاكێتییه‌كه‌ی ده‌رنه‌كه‌وێت، قه‌ده‌غه‌ی له‌ كڕیار و فرۆشیاریش كردووه‌.

بَابٌ فِي زَرْعِ الْأَرْضِ بِغَيْرِ إِذْنِ صَاحِبِهَا

باسێك ده‌رباره‌ی كشتوكاڵكردن به‌بێ مۆڵه‌تی خاوه‌ن زه‌وی

٥٧٦. عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «مَنْ زَرَعَ فِي أَرْضِ قَوْمٍ بِغَيْرِ إِذْنِهِمْ، فَلَيْسَ لَهُ مِنَ الزَّرْعِ شَيْءٌ وَلَهُ نَفَقَتُهُ».

ڕافیعی كوڕی خه‌دیج h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هه‌ر كه‌سێك كشتوكاڵی كرد له‌ زه‌وی كه‌سێكدا به‌بێ مۆڵه‌تیان، ئه‌وه‌ هیچ شتێك له‌و كشتوكاڵه‌ی بۆ نییه‌، ئه‌میش چه‌ندێك خەر‌جیی كردووه‌ پێی ده‌درێته‌وه».

فِي كَسْبِ الْمُعَلِّمِ

باسی داهاتی مامۆستای فێركار

٥٧٧. عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ h قَالَ: عَلَّمْتُ نَاسًا مِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ الْكِتَابَ، وَالْقُرْآنَ فَأَهْدَى إِلَيَّ رَجُلٌ مِنْهُمْ قَوْسًا فَقُلْتُ: لَيْسَتْ بِمَالٍ وَأَرْمِي عَنْهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ b، لَآتِيَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ فَلَأَسْأَلَنَّهُ فَأَتَيْتُهُ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، رَجُلٌ أَهْدَى إِلَيَّ قَوْسًا مِمَّنْ كُنْتُ أُعَلِّمُهُ الْكِتَابَ وَالْقُرْآنَ، وَلَيْسَتْ بِمَالٍ وَأَرْمِي عَنْهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ، قَالَ: «إِنْ كُنْتَ تُحِبُّ أَنْ تُطَوَّقَ طَوْقًا مِنْ نَارٍ فَاقْبَلْهَا».

عوباده‌ی كوڕی صامت h ده‌ڵێت: هه‌ژارانی ئه‌هلی صوففه‌ كه‌ له‌ مزگه‌وتدا ده‌ژیان، كه‌سانێكم له‌وانه‌ فێره‌ قوڕئان و فێره‌ نووسین كرد، پیاوێك له‌وان تیروكه‌وانێكی به‌ دیاری پێ دام، گوتم: ئه‌مه‌ ماڵ نییه‌ (شتی دونیایی نییه‌) و‌ له‌پێناوی خوا‌ تیری پێ ده‌هاوێژم و دژی كافران جیهادی پێ ده‌كه‌م، به‌ڵام ده‌بێت بچمه‌ لای پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ پرسیاری لێ بكه‌م، هاتم بۆ خزمه‌تی گوتم: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، یه‌كێك له‌و پیاوانه‌ی كه‌ فێری نووسین و قوڕئانم كرد، كه‌وانێكی به‌ دیاری پێ داوم، ماڵێكی زۆر نییه‌ (شتی دونیایی بێت)، له‌ پێناوى خوادا جیهادی پێ ده‌كه‌م تیری پێ ده‌هاوێژم، فه‌رمووی: «ئه‌گه‌ر پێت خۆشه‌ ئه‌و كه‌وانه‌ ببێته‌ ته‌وقێك له‌ ئاگر ئه‌وه‌ وه‌ریبگره‌».

🖍   تێبینی:

ئه‌گه‌ر كه‌سێك خۆی یه‌كلا بكاته‌وه‌ بۆ فێربوون و فێركردنی زانستی شه‌رعی و هیچ داهاتێكی دیكه‌ی نه‌بێت كه‌ پێی بژیێت، ئه‌وە دروسته‌ و ڕێگه‌پێدراوه‌ به‌پێی پێویست پاره‌ش وه‌ربگرێت، به‌تایبه‌ت ئه‌وڕۆ كه‌ زانستی شه‌رعی خه‌ڵكی شاره‌زا و دانای زۆر كه‌مه‌ و پێویستی به‌ شۆڕشێكی زانستیی حه‌تمی هه‌یه‌.

بَابٌ فِي كَسْبِ الْحَجَّامِ

باسێك ده‌رباره‌ی پاره‌ی كه‌سێك كه‌ كه‌ڵه‌شاخ ده‌كات

٥٧٨. عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ:«كَسْبُ الْحَجَّامِ خَبِيثٌ، وَثَمَنُ الْكَلْبِ خَبِيثٌ، وَمَهْرُ الْبَغِيِّ خَبِيثٌ».

ڕافیعی كوڕی خه‌دیج h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «كاسبی و پاره‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ڵه‌شاخ ده‌كات و له‌بری كه‌ڵه‌شاخ وه‌ریده‌گرێت، پاره‌كه‌ی پیسه‌،‌ كه‌سێكیش سه‌گ ده‌فرۆشێت، پاره‌ی سه‌گ پیسه‌، ئافره‌تێكیش زینا ده‌كات به‌ پاره،‌ پاره‌كه‌ی پیسه‌».

٥٧٩. عَنِ ابْنِ مُحَيِّصَةَ عَنْ أَبِيهِ h: أَنَّهُ اسْتَأْذَنَ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ فِي إِجَارَةِ الْحَجَّامِ فَنَهَاهُ عَنْهَا فَلَمْ يَزَلْ يَسْأَلُهُ وَيَسْتَأْذِنُهُ، حَتَّى أَمَرَهُ أَنْ أَعْلِفْهُ نَاضِحَكَ وَرَقِيقَكَ.

ئیبن موحه‌ییصه‌ له‌ باوكییه‌وه‌ h دەگێڕێتەوە: داوای له‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كردووە ڕێگای بدات كرێ وه‌ربگرێت له‌ به‌رامبه‌ر كه‌ڵه‌شاخكردندا، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ قه‌ده‌غه‌ی كرد، به‌رده‌وام هه‌ر پرسیاری ده‌كرد و داوای له‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ده‌كرد، تا فه‌رمانی پێ كرد: ئه‌گه‌ر پاره‌شت وه‌رگرت، بۆ ئاژه‌ڵه‌كه‌ت به‌كاری بهێنه‌ (ئالیكی ئاژه‌ڵی پێ بكڕه ‌و بیده‌ به‌ ئاژه‌ڵه‌كه‌ت)، یان بۆ كۆیله‌كه‌ت به‌كاری بهێنه‌.

٥٨٠. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ k قَالَ: احْتَجَمَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ وَأَعْطَى الْحَجَّامَ أَجْرَهُ وَلَوْ عَلِمَهُ خَبِيثًا لَمْ يُعْطِهِ.

ئیبن عه‌بباس k ده‌ڵێت: كه‌ڵه‌شاخیان بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كرد، ئه‌وه‌ی كه‌ڵه‌شاخه‌كه‌ی بۆ كرد، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كرێی پێ دا، ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ بیزانیایه‌ حه‌رامه‌ پاره‌ی پێ نه‌ده‌دا.

٥٨١. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ h قَالَ: حَجَمَ أَبُو طَيْبَةَ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ: فَأَمَرَ لَهُ بِصَاعٍ مِنْ تَمْرٍ، وَأَمَرَ أَهْلَهُ أَنْ يُخَفِّفُوا عَنْهُ مِنْ خَرَاجِهِ.

ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك h ده‌ڵێت: ئه‌بو ته‌یبه‌ كه‌ڵه‌شاخی بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كرد‌، فه‌رمانی كرد: صاعێك خورمای بده‌نێ له‌جیاتی ئه‌وه‌، بۆیه‌ فه‌رمانی كرد به‌ خاوه‌نه‌كه‌ی كه‌ باجی له‌سه‌ر كه‌م بكه‌نه‌وه.

بَابٌ فِي كَسْبِ الْإِمَاءِ

باسێك ده‌رباره‌ی ئافره‌تی كۆیله‌ ئه‌گه‌ر ئیش بكات (ئایا پاره‌كه‌ی حەڵاڵه‌؟)

٥٨٢. عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ h قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ﷺ عَنْ كَسْبِ الْإِمَاءِ.

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h دەڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ قه‌ده‌غه‌ی كردووه‌ له‌و پاره‌یه‌ی كه‌ ئافره‌ته‌ كۆیله‌كان ده‌ستیان ده‌كه‌وێت.

بَابٌ فِي حُلْوَانِ الْكَاهِنِ

باسێك دەربارەی شیرینیی فاڵچی

٥٨٣. عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ h عَنِ النَّبِيِّ ﷺ: أَنَّهُ نَهَى عَنْ ثَمَنِ الْكَلْبِ، وَمَهْرِ الْبَغِيِّ وَحُلْوَانِ الْكَاهِنِ.

ئه‌بو مه‌سعوود h له‌ پێغه‌مبه‌ر‌ه‌وه‌ ﷺ ده‌گێڕێته‌وه كه‌‌: ‌ پارەی سه‌گ و ئافره‌تی زیناكار و پارەی فاڵگره‌وه‌ی حه‌رام كردووه‌.

بَابٌ فِي التَّلَقِّي

باسێك دەربارەی ئه‌وانه‌ی به‌رەو ڕووی كاروان‌ ده‌چن

٥٨٤. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ k: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: «لَا يَبِعْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بَعْضٍ، وَلَا تَلَقَّوُا السِّلَعَ حَتَّى يُهْبَطَ بِهَا الْأَسْوَاقَ».

عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر k ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هەندێکتان مامەڵە بەسەر مامەڵەى هەندێکتان نەکات (له‌و كاته‌ی هێشتا له‌یه‌ك جیا نه‌بوونه‌ته‌وه‌، بۆ نموونه‌: پێی بڵێت: به‌ ئه‌وه‌نده‌ مه‌یده‌رێ، بیده‌ به‌ من، من زیاترت ده‌ده‌مێ، یاخود بڵێت: وه‌ره‌ لای من بیكڕه‌ له‌وی مه‌كڕه‌، من به‌ هه‌رزانتر ده‌تده‌مێ، ئه‌مه‌ حه‌رامه‌)،‌ مه‌ڕۆن به‌ره‌و پیری شتومه‌ك تا له‌سه‌ر ئاژه‌ڵه‌كه‌ داده‌گیرێت و ده‌هێنرێت بۆ بازاڕ».

٥٨٥. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h: أَنَّ النَّبِيَّ ﷺ نَهَى عَنْ تَلَقِّي الْجَلَبِ، فَإِنْ تَلَقَّاهُ مُتَلَقٍّ مُشْتَرٍ فَاشْتَرَاهُ، فَصَاحِبُ السِّلْعَةِ بِالْخِيَارِ إِذَا وَرَدَتِ السُّوقَ.

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ر ﷺ به‌پیره‌وه‌چوونی كاروانی قه‌ده‌غه‌ كردووه‌ (پێش ئه‌وه‌ی بگاته‌ بازاڕ)، خۆ ئه‌گه‌ر كه‌سێك به‌پیریه‌وه‌ چوو كڕیار بوو شته‌كه‌ی لێ كڕی، ئه‌وە خاوه‌نی كه‌لوپه‌له‌كه‌ سه‌رپشكه‌ له‌ په‌شیمانبوونه‌وه‌ كاتێك ده‌گاته‌ بازاڕ (بۆی ڕوون بۆوه‌ فێڵی لێ كراوه‌).

بَابٌ فِي النَّهْيِ عَنِ النَّجْشِ

باسێك ده‌رباره‌ی ڕێگریكردن له‌ شتومه‌ك گرانكردن له‌سه‌ر یه‌كدی

٥٨٦. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ﷺ: «لَا تَنَاجَشُوا».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رموویه‌تی: «بێئه‌وه‌ی مه‌به‌ستتان بێت شته‌كه‌ بكڕن و ته‌نها بۆ فێڵكردن له‌ كڕیار نرخی كه‌لوپه‌ل زیاد مه‌كه‌ن».

بَابُ مَنِ اشْتَرَى مُصَرَّاةً فَكَرِهَهَا

باسێك دەربارەی كه‌سێك ئاژەڵێك بكڕێت شیر له‌ گوانیدا ڕاگیرابێت و كڕیاریش ناڕازی بێت

٥٨٧. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h: أَنَّ النَّبِيَّ ﷺ قَالَ: «مَنِ اشْتَرَى شَاةً مُصَرَّاةً فَهُوَ بِالْخِيَارِ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ، إِنْ شَاءَ رَدَّهَا، وَصَاعًا مِنْ طَعَامٍ لَا سَمْرَاءَ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هه‌ر كه‌سێك ئاژەڵێكی كڕی، كه‌ شیر له‌ گوانه‌كانیدا كۆ كرابۆوه‌ (حه‌پس كرابوو، بۆ ئه‌وه‌ی گوانی گه‌وره‌ دیار بێت، بۆ ئه‌وه‌ی شیری زۆر تێدا بێتو فێڵ له‌ خه‌ڵك بكرێت)، ئه‌و كه‌سه‌ی كڕیویه‌تی تا سێ ڕۆژ سه‌رپشكه‌، ویستی ده‌یگه‌ڕێنێته‌وه‌، صاعێك له‌ خواردنیشی ده‌داتێ نه‌ك گه‌نم».

بَابٌ فِي النَّهْيِ عَنِ الحُكْرَةِ

باسێك ده‌رباره‌ی حه‌رامكردنی قۆرغكردن (قۆرغكاری)

٥٨٨. عَنْ مَعْمَرِ بْنِ أَبِي مَعْمَرٍ، أَحَدِ بَنِي عَدِيِّ بْنِ كَعْبٍ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «لَا يَحْتَكِرُ إِلَّا خَاطِئٌ»، فَقُلْتُ لِسَعِيدٍ: فَإِنَّكَ تَحْتَكِرُ، قَالَ: وَمَعْمَرٌ كَانَ يَحْتَكِرُ، قَالَ أَبُو دَاوُدَ: وَسَأَلْتُ أَحْمَدَ مَا الْحُكْرَةُ، قَالَ: مَا فِيهِ عَيْشُ النَّاسِ، قَالَ أَبُو دَاوُدَ: قَالَ الْأَوْزَاعِيُّ: الْمُحْتَكِرُ: مَنْ يَعْتَرِضُ السُّوقَ.

مه‌عمه‌ری كوڕی باوكى مه‌عمه‌ر، یه‌كێك بووه‌ له‌ كوڕه‌كانی عه‌دی كوڕی كه‌عب h، ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هیچ كه‌سێك شت قۆرغ ناكات مه‌گه‌ر كه‌سێك تاوانبار و سه‌رپێچیكار بێت»، (ڕاوییه‌كه)‌ ده‌ڵێت: به‌ سه‌عیدم گوت: تۆ خۆت شت قۆرغ ده‌كه‌یت، ده‌ڵێت: مه‌عمه‌ر ئه‌ویش هه‌ر شتی قۆرغ كردووه‌(‌1)، ئه‌بو داود ده‌ڵێت: پرسیارم له‌ پێشه‌وا ئه‌حمه‌دی كوڕی حه‌نبه‌ل كرد قۆرغكردن چییه‌؟ گوتی: ئه‌وه‌ی ژیانی خه‌ڵكی له‌سه‌ر بێت، ئه‌بو داود ده‌ڵێت: ئه‌وزاعی گوتوویه‌تی: قۆرغكار ئه‌و كه‌سه‌یه‌ ده‌چێت له‌ بازاڕدا شت كۆ ده‌كاته‌وه‌ (گرانی ده‌خاته‌ بازاڕ).

🖍   تێبینی:

 (1) ئه‌م هاوه‌ڵه‌ به‌ڕێزه ‌و تابیعییه‌ به‌ڕێزه‌ ده‌ڵێت: ئێوه‌ هه‌ردووكتان شتتان قۆرغ كردووه‌، پێشه‌وا حه‌سه‌ن و ئه‌وزاعی ده‌ڵێن: ئه‌گه‌ر كه‌سێك خواردن له‌ وڵاتێكی دیكه‌وه‌ بهێنێت یه‌كسه‌ر نه‌یفرۆشێت، چاوه‌ڕێ بكات نرخه‌كه‌ی كه‌مێك به‌رزتر بێته‌وه‌ ئینجا بیفرۆشێت، ده‌ڵێن: ئه‌مه‌ قۆرغكردن نییه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌م نه‌هاتووه‌ له‌ بازاڕدا شت كۆ بكاته‌وه‌ و شتی بازاڕ نه‌هێڵێت، به‌ڵكوو خۆی له‌ وڵات و شارێكی دیكه‌وه‌ هێناویه‌تی، ئه‌وه‌ی مه‌عمه‌ر و سه‌عیدی كوڕی موسه‌ییبیش له‌م جۆره‌ بووه‌ كه‌ دروسته.

بَابُ النَّهْيِ عَنِ الْغِشِّ

باسی ڕێگریكردن له‌ فێڵكردن

٥٨٩. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ مَرَّ بِرَجُلٍ يَبِيعُ طَعَامًا فَسَأَلَهُ كَيْفَ تَبِيعُ؟ فَأَخْبَرَهُ فَأُوحِيَ إِلَيْهِ أَنْ أَدْخِلْ يَدَكَ فِيهِ، فَأَدْخَلَ يَدَهُ فِيهِ فَإِذَا هُوَ مَبْلُولٌ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ غَشَّ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ به‌لای كه‌سێكدا تێپه‌ڕی خواردنی ده‌فرۆشت، فه‌رمووی: چۆن ده‌یفرۆشیت؟ ئه‌ویش پێی گوت: خوا‌ وه‌حی بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ نارد ده‌ست بخه‌ره‌ نێو خواردنه‌كه‌، كاتێك ده‌ستی ده‌خاته‌ نێو خواردنه‌كه‌ سه‌یر ده‌كات ژێری ته‌ڕه‌، پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رمووی: «ئه‌وه‌ی فێڵ بكات له‌ ئێمه‌ نییه‌».

بَابٌ فِي خِيَارِ الْمُتَبَايِعَيْنِ

باسێك دەربارەی سه‌رپشكیی كڕیار و فرۆشیار

٥٩٠. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ k: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ، قَالَ: «الْمُتَبَايِعَانِ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا بِالْخِيَارِ عَلَى صَاحِبِهِ مَا لَمْ يَفْتَرِقَا، إِلَّا بَيْعَ الْخِيَارِ».

عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر k ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «كڕیار و فرۆشیار هه‌ردووكیان سه‌رپشكن به‌سه‌ر هاوه‌ڵه‌كه‌یانه‌وه‌، مادام له‌یه‌ك جیا نه‌بوونه‌ته‌وه‌ (به ‌لاشه‌، نه‌ك به‌ قسه‌)، مه‌گه‌ر خۆیان یه‌كدی سه‌رپشك بكه‌ن».

بَابٌ فِي فَضْلِ الْإِقَالَةِ

باسێك ده‌رباره‌ی پاداشتی قبووڵكردنی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی مامه‌ڵه‌

٥٩١. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «مَنْ أَقَالَ مُسْلِمًا أَقَالَهُ اللَّهُ عَثْرَتَهُ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «كه‌سێك شتێك ده‌كڕێت پاشان په‌شیمان ده‌بێته‌وه‌، (بە هەر هۆكارێك) ئه‌م شته‌ی گه‌ڕانده‌وه‌ بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی، ئه‌گه‌ر خاوه‌نه‌كه‌ی لێی وه‌ربگرێته‌وه‌ ئه‌وه‌ خوا‌ له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا فریای ده‌كه‌وێت».

بَابٌ فِي النَّهْيِ عَنِ العِينَةِ

باسێك دەربارەی ڕێگریكردن له‌ مامەڵەی عینه‌

٥٩٢. عَنِ ابْنِ عُمَرَ k قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ: «إِذَا تَبَايَعْتُمْ بِالْعِينَةِ، وَأَخَذْتُمْ أَذْنَابَ الْبَقَرِ، وَرَضِيتُمْ بِالزَّرْعِ، وَتَرَكْتُمُ الْجِهَادَ، سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ ذُلًّا لَا يَنْزِعُهُ حَتَّى تَرْجِعُوا إِلَى دِينِكُمْ».

ئیبن عومه‌ر k ده‌ڵێت: گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ ده‌یفه‌رموو: «ئه‌گه‌ر ئێوه‌ كڕین و فرۆشتنتان ئه‌م‌ (عینه‌)‌ بوو، ده‌ستتان گرت به‌ كلكی مانگاوه‌ (خه‌ریكی ئاژه‌ڵداری بوون)،‌ ڕازی بوون به‌ كشتوكاڵكردن و‌ وازتان له‌ جیهادكردن هێنا، ئه‌وە خوا ڕیسوایی به‌سه‌رتاندا زاڵ ده‌كات و له‌سه‌رتانی هه‌ڵناگرێت تا نه‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ ئایینه‌كه‌تان».

🖍   تێبینی:

(العِينَة): واتە: خودی شته‌كه‌، بۆ نموونه‌: سه‌یاره‌یه‌ك ده‌فرۆشیت به‌ ده‌ ملیۆن دینار به‌ قه‌رز، هیچت وه‌رنه‌گرتووه‌ یان هه‌ندێكت وه‌رگرتووه‌، هه‌مان سه‌یاره‌ له‌ هه‌مان كه‌س ده‌كڕیته‌وه‌ به‌ نۆ ملیۆنی حازری، ملیۆنێكی ده‌ده‌یتێ سه‌یاره‌كه‌ی خۆت وه‌رده‌گریته‌وه‌، واته‌: لێره‌دا تۆ هیچت نه‌كردووه‌، خودی سه‌یاره‌كه‌ی خۆت بۆ هاتۆته‌وه‌، نۆ ملیۆنت داوه‌ته‌ كابرا، كابرا ملیۆنێكی وه‌رگرتووه‌ ده‌ ملیۆن قه‌رزاره‌، ئه‌مه‌ به‌یعی عینه‌یه‌، عه‌ینی شته‌كه‌یه‌ و جۆرێكه‌ له‌ ڕیبا.

بَابٌ فِي السَّلَفِ

باسێك ده‌رباره‌ی سه‌له‌ف

٥٩٣. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ k قَالَ: قَدِمَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ الْمَدِينَةَ وَهُمْ يُسْلِفُونَ فِي التَّمْرِ السَّنَةَ، وَالسَّنَتَيْنِ وَالثَّلَاثَةَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «مَنْ أَسْلَفَ فِي تَمْرٍ فَلْيُسْلِفْ فِي كَيْلٍ مَعْلُومٍ، وَوَزْنٍ مَعْلُومٍ، إِلَى أَجَلٍ مَعْلُومٍ».

ئیبن عه‌بباس k ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ هات بۆ مه‌دینه‌، له‌و ڕۆژگاره‌دا خه‌ڵكی بۆ ساڵێك و دوو ساڵ و سێ ساڵ مامه‌ڵه‌ی سه‌له‌میان له‌ خورمادا ده‌كرد، بۆیه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ (ڕێنمایی كردن و) فه‌رمووی: «هه‌ر كه‌سێك له‌ خورمادا سه‌له‌م ده‌كات با سه‌له‌مه‌كه‌ به‌ جۆرێك بێت پێوانه‌ و كێشانه‌ و كاته‌كه‌ی زانراو بێت (ئه‌ندازه‌ی شته‌كه‌ و كاته‌كه‌ی دیاری بكرێت)».

🖍   تێبینی:

(السلف): زمانی ئه‌هلی عێڕاقه‌، ئه‌هلی حیجاز پێی ده‌ڵێن: (السَّلَم) سه‌له‌م، سه‌له‌ف و سه‌له‌م هه‌ر قه‌رزه‌: تۆ شتێك ده‌كڕیت و وه‌ریده‌گریت، بەڵام پاره‌ ناده‌یت، كەچی سه‌له‌ف یان سه‌له‌م پاره‌كه‌ ده‌ده‌یت دواتر شتومه‌كه‌كه‌ وه‌رده‌گریت، ئه‌مه‌ دروسته‌ به‌م شێواز و مه‌رجانه‌ی كه‌ ئێستا له‌ فه‌رمووده‌كه‌ باسی ده‌كات (السلم): پاره‌دانه‌ به‌ شتێك كه‌ هێشتا شته‌كه‌ به‌رده‌ست نییه‌. قه‌رز: شته‌كه‌ ده‌كڕیت و پاره‌كه‌ به‌ قه‌رز ده‌مێنێته‌وه‌، واته‌: پێچه‌وانه‌ی یه‌كدین.

بَابٌ فِي مَنْعِ الْمَاءِ

باسێك ده‌رباره‌ی قه‌ده‌غه‌كردنی ئاو له‌ خه‌ڵكی

٥٩٤. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «لَا يُمْنَعُ فَضْلُ الْمَاءِ لِيُمْنَعَ بِهِ الْكَلَأُ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «زیاده‌ی ئاوی كانی و سه‌رچاوه‌ و ڕووبار هه‌رگیز قه‌ده‌غه‌ ناكرێت، (چونكه‌ ئه‌گه‌ر قه‌ده‌غه‌ بكرێت) ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی له‌وه‌ڕ و گژوگیا ڕێگریی لێ بكرێت (له‌ گه‌شه‌كردن و پێگه‌یشتن)».

٥٩٥. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، رَجُلٌ مَنَعَ ابْنَ السَّبِيلِ فَضْلَ مَاءٍ عِنْدَهُ، وَرَجُلٌ حَلَفَ عَلَى سِلْعَةٍ بَعْدَ الْعَصْرِ -يَعْنِي كَاذِبًا-، وَرَجُلٌ بَايَعَ إِمَامًا فَإِنْ أَعْطَاهُ وَفَى لَهُ، وَإِنْ لَمْ يُعْطِهِ لَمْ يَفِ لَهُ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «سێ كۆمه‌ڵ خه‌ڵك هه‌ن، خوا‌ نایاندوێنێت له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا: كه‌سێك ڕێبواره‌ پێویستیی به‌ ئاوه‌، كه‌سێكیش ئاوی زیاده‌ی هه‌یه‌ ڕێگریی له‌ ئاوه‌كه‌ ده‌كات لێی، كه‌سێكیش له‌دوای نوێژی عه‌سر شتومه‌كێكی هه‌یه‌ ده‌یفرۆشێت به‌ سوێندخواردن، -(ڕاوی) ده‌ڵێت: واته‌: سوێندی درۆی خواردووه-‌، كه‌سێكیش به‌یعه‌ت ده‌داته‌ پێشه‌وایه‌ك ئه‌و پێشه‌وایه‌ تا ماڵی دونیای بداتێ ئه‌م وه‌فای ده‌بێت به‌رانبه‌ری، ئه‌گه‌ر نه‌یداتێ وه‌فای نابێت به‌رانبه‌ری».

بَابٌ فِي ثَمَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْتَةِ

باسێك ده‌رباره‌ی پاره‌ی عاره‌ق (سه‌رخۆشكه‌ر) و مرداره‌وه‌بوو

٥٩٦. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ:«إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْخَمْرَ وَثَمَنَهَا، وَحَرَّمَ الْمَيْتَةَ، وَحَرَّمَ الخِنْزِيرَ وَثَمَنَهُ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «بێگومان خوا عا‌ره‌ق و پاره‌كه‌یشی حه‌رام كردووه‌،‌ مرداره‌وه‌بوو و پاره‌كه‌یشی حه‌رام كردووه‌ (نابێت بفرۆشرێت)،‌ گۆشتی به‌راز و پاره‌كه‌یشی حه‌رام كردووه‌».

بَابٌ فِي الشُّفْعَةِ

باسێك ده‌رباره‌ی هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی به‌شی هاوبه‌ش (شه‌ریك)

٥٩٧. عَنْ جَابِرٍ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «الشُّفْعَةُ فِي كُلِّ شِرْكٍ رَبْعَةٍ، أَوْ حَائِطٍ لَا يَصْلُحُ أَنْ يَبِيعَ، حَتَّى يُؤْذِنَ شَرِيكَهُ، فَإِنْ بَاعَ فَهُوَ أَحَقُّ بِهِ حَتَّى يُؤْذِنَهُ».

جابیر h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «هه‌ڵگرتنه‌وه‌ (به‌ شوفعه‌) له‌ هه‌موو هاوبه‌شییه‌كی خانووبه‌ره‌ و باخ و باخاتدا هه‌یه‌، (هیچ هاوبه‌شێك) بۆی نییه‌ بیفرۆشێت هه‌تاكوو مۆڵه‌ت له‌ هاوبه‌شه‌كه‌ی وه‌رده‌گرێت، خۆ ئه‌گه‌ر فرۆشتی (ویستی بیفرۆشێت و سوور بوو له‌سه‌ر فرۆشتنی)، ئه‌وە هاوبه‌شه‌كه‌ی له‌پێشتره‌ له‌ هه‌موو كه‌س بۆ كڕینه‌وه‌ی، هه‌تاكوو خۆی مۆڵه‌تی ده‌دات (كه‌ به‌ كه‌سێكی دیكه‌ی بفرۆشێت)».

🖍   تێبینی:

(الشُّفْعَة): واته‌: هه‌ڵگرتنه‌وه‌، بۆ نموونه‌: دوو كه‌س پێكه‌وه‌ خاوه‌نی خانوویه‌كن، یه‌كێكیان ویستی بیفرۆشێت، ده‌بێت پرس به‌ هاوبه‌شه‌كه‌ی بكات، چونكه‌ ئه‌و له‌ هه‌موو كه‌س له‌پێشتره‌ بۆ هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی، خۆ ئه‌گه‌ر به‌بێ پرسی هاوبه‌شه‌كه‌ی فرۆشتی، ئه‌وه‌ هاوبه‌شه‌كه‌ی بۆی هه‌یه‌ به‌بێ ڕه‌زامه‌ندی كڕیار و فرۆشیار بۆخۆی هه‌ڵیگرێته‌وه‌ و مامه‌ڵه‌كه‌یان لێ تێك بدات.

٥٩٨. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «إِذَا قُسِّمَتِ الْأَرْضُ وَحُدَّتْ، فَلَا شُفْعَةَ فِيهَا».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «ئه‌گه‌ر زه‌وی دابه‌ش كرا و سنوور جیا كرایه‌وه‌، ئه‌وكاته‌ شوفعه‌ نامێنێت (هه‌ر كه‌سێك سه‌رپشكه‌ به‌شی خۆی به‌ كێ ده‌فرۆشێت و چۆن ده‌یفرۆشێت، زه‌ره‌ر و زیان به‌یه‌كدی ناگه‌یه‌نن و سنووریان جیایه‌ و وه‌كوو دوو پارچه‌ زه‌وی سه‌ربه‌خۆ وایه‌)».

بَابٌ فِي الرَّهْنِ

باسێك ده‌رباره‌ی بارمته‌

٥٩٩. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ h عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «لَبَنُ الدَّرِّ يُحْلَبُ بِنَفَقَتِهِ إِذَا كَانَ مَرْهُونًا، وَالظَّهْرُ يُرْكَبُ بِنَفَقَتِهِ إِذَا كَانَ مَرْهُونًا، وَعَلَى الَّذِي يَرْكَبُ وَيَحْلِبُ النَّفَقَةُ».

ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌ h له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ﷺ ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ ‌فه‌رموویه‌تی: «ئه‌گه‌ر ئه‌و ئاژه‌ڵه‌ی كرا به‌ بارمته‌ ده‌دۆشرا (له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ڕه‌هن نابێت ده‌ستكاری بكرێت، ده‌بێت هه‌ڵبگیرێت، چونكه‌ ئه‌مانه‌ته‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئاژه‌ڵ بوو شیری هه‌بوو، ئه‌وه‌ ده‌یدۆشێت له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر نه‌دۆشرێت ئه‌و ئاژه‌ڵه‌ گوانی تێك ده‌چێت)، ئه‌گه‌ر شیرداره‌ ده‌دۆشرێت و شیره‌كه‌ی ده‌خۆیته‌وه،‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خه‌رجی ده‌كێشێت، ئه‌گه‌ر ئاژه‌ڵی سواریش بوو دروسته‌ بۆ سواری به‌كاری بهێنێت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌ویش خه‌رجی ده‌كێشێت، ئه‌گه‌ر له‌ ڕه‌هنیشدا بوو (ئه‌م دووانه‌ دروسته‌ به‌كاریان بهێنێت)، ئه‌وه‌یشی كه‌ شیره‌كه‌ی ده‌خواته‌وه‌ یان سواری ده‌بێت، ئه‌وه‌ پێویسته‌ له‌سه‌ری نه‌فه‌قه‌ی ئه‌و ئاژه‌ڵانه‌ بكات».

🖍   تێبینی:

(الرَّ‌هْن): له‌ زماندا واتە: حه‌پسكردن، به‌ڵام له‌ شه‌رعدا: كه‌سێك شتێك ده‌كڕێت پاره‌ی نییه‌، ده‌ڕوات ماڵێك یان شتێكی له‌لا داده‌نێت، بۆ نموونه‌: شتێك ده‌كڕێت بایی ده‌فته‌رێكه‌، سه‌یاره‌كه‌ی بایی ده‌فته‌ر و نیوێكه‌، سه‌یاره‌كه‌ی به‌ ڕه‌هن داده‌نێت هه‌ر كاتێك پاره‌كه‌م بۆت هێنا سه‌یاره‌كه‌م بده‌ره‌وه‌، ئه‌مه‌ ڕه‌هنه‌، وه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ كاتێك جۆی كڕی له‌ پیاوێكی جووله‌كه‌ پاره‌ی پێ نه‌بوو، قه‌ڵغانه‌كه‌ی به‌ ڕه‌هن له‌لای دانا، فه‌رمووی: «هه‌ر كاتێك پاره‌كه‌م بۆت هێنا قه‌ڵغانه‌كه‌م بده‌ره‌وه»‌، ئه‌وه‌ ڕه‌هنی پێ ده‌گوترێت.

بَابٌ فِي الرَّجُلِ يَأْكُلُ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ

باسێك ده‌رباره‌ی ئه‌و پیاوه‌ی له‌ ماڵی كوڕه‌كه‌ی خۆی ده‌خوات

٦٠٠. عَنْ عُمَارَةَ بْنِ عُمَيْرٍ، عَنْ عَمَّتِهِ: أَنَّهَا سَأَلَتْ عَائِشَةَ i فِي حِجْرِي يَتِيمٌ أَفَآكُلُ مِنْ مَالِهِ؟ فَقَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «إِنَّ مِنْ أَطْيَبِ مَا أَكَلَ الرَّجُلُ مِنْ كَسْبِهِ وَوَلَدُهُ مِنْ كَسْبِهِ».

عوماڕه‌ی كوڕی عومه‌یر، له‌ پووریه‌وه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌: پرسیاری له‌ عائیشه‌ i كردووه‌ ده‌رباره‌ی بێباوكێك له‌ باوه‌شمدایه‌ من به‌خێوی ده‌كه‌م (كه‌ كوڕی خۆیه‌تی)، ئایا له‌ ماڵه‌كه‌ی بخۆم؟ (عائیشه‌) گوتی: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «به‌دڵنیایی پاكترین شت كه‌ مرۆڤـ بیخوات شتێكه‌ به‌ ده‌ستی خۆی به‌ده‌ستی هێنابێت،‌ منداڵی مرۆڤیش له‌ ده‌ستكه‌وتی خۆیه‌تی».

٦٠١. عَنْ عَائِشَةَ i عَنِ النَّبِيِّ ﷺ أَنَّهُ قَالَ: «وَلَدُ الرَّجُلِ مِنْ كَسْبِهِ مِنْ أَطْيَبِ كَسْبِهِ، فَكُلُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ».

عائیشه‌ i له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌‌ ﷺ دەگێڕێتەوە كه‌ فه‌رموویه‌تی: «منداڵ ده‌ستكه‌وتی باوكه‌ و‌ له‌ پاكترین ده‌ستكه‌وتیەتی، بۆیه‌ له‌ ماڵی منداڵه‌كانتان بخۆن (خۆتان منداڵتان پێگه‌یاندووه‌، ماڵه‌كه‌یشی هیی ئێوه‌یه‌)».

بَابٌ فِي الرَّجُلِ يَأْخُذُ حَقَّهُ مَنْ تَحْتَ يَدِهِ

باسێك ده‌رباره‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی مافی خۆی وه‌رده‌گرێت له‌ سه‌رپه‌رشتیارەكەی

٦٠٢. عَنْ عَائِشَةَ i: أَنَّ هِنْدًا أُمَّ مُعَاوِيَةَ، جَاءَتْ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ، فَقَالَتْ: إِنَّ أَبَا سُفْيَانَ، رَجُلٌ شَحِيحٌ وَإِنَّهُ لَا يُعْطِينِي مَا يَكْفِينِي وَبَنِيَّ، فَهَلْ عَلَيَّ جُنَاحٌ أَنْ آخُذَ مِنْ مَالِهِ شَيْئًا؟ قَالَ: «خُذِي مَا يَكْفِيكِ وَبَنِيكِ بِالْمَعْرُوفِ».

عائیشه‌ i ده‌گێڕێته‌وه‌: هیندی دایكی موعاویه‌(1) هات بۆ خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ گوتی: ئه‌بو سوفیان پیاوێكی ڕه‌زیله‌، ئه‌وه‌نده‌م ناداتێ به‌شی خۆم و منداڵه‌كانم بكات، ئایا گوناهبار ده‌بم ئه‌گه‌ر شتێك له‌ ماڵه‌كه‌ی به‌رم، (پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ) فه‌رمووی: «ئه‌وه‌نده‌ی به‌شی خۆت و منداڵه‌كانت بكات به‌گوێره‌ی عاده‌ت له‌ ماڵه‌كه‌ی ببه‌».

🖍   تێبینی:

  هیندی كچی عوتبه‌، خێزانی ئه‌بو سوفیان، كه‌ له‌ فه‌تحی مه‌ككه‌دا موسوڵمان بوو له‌دوای موسوڵمانبوونی ئه‌بو سوفیانی مێردی.

٦٠٣. عَنْ يُوسُفَ بْنِ مَاهَكَ الْمَكِّيِّ قَالَ: كُنْتُ أَكْتُبُ لِفُلَانٍ نَفَقَةَ أَيْتَامٍ كَانَ وَلِيَّهُمْ فَغَالَطُوهُ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ، فَأَدَّاهَا إِلَيْهِمْ فَأَدْرَكْتُ لَهُمْ مِنْ مَالِهِمْ مِثْلَيْهَا، قَالَ: قُلْتُ: أَقْبِضُ الْأَلْفَ الَّذِي ذَهَبُوا بِهِ مِنْكَ؟ قَالَ: لَا، حَدَّثَنِي أَبِي، أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ: «أَدِّ الْأَمَانَةَ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَكَ، وَلَا تَخُنْ مَنْ خَانَكَ».

یوسوفی كوڕی ماهه‌كی مه‌ككی ده‌ڵێت: من خه‌رجی ژیانی هه‌تیوانم بۆ فڵان كه‌س ده‌نووسی كه‌ سه‌رپه‌رشتیاریان بوو، ئه‌وانیش به‌هه‌ڵه‌یان برد و هه‌زار ده‌رهه‌میان زیاد لێ وه‌رگرت، ئه‌ویش پێی دان، منیش ماڵی ئه‌و هه‌تیوانه‌م كه‌وته‌ به‌رده‌ست كه‌ دوو هێنده‌ بوو (دوو هه‌زار ده‌رهه‌م)، گوتی: نا، باوكم بۆی گێڕامه‌وه‌ كه‌وا گوێی له‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ بوو ده‌یفه‌رموو: «كەسێك كە تۆى بە ئەمیندار داناوە، سپاردەكەى بدەوە، وە خیانەت لە كەسێك مەكە كە خیانەتى لە تۆ كردوە».

بَابٌ فِي قَبُولِ الْهَدَايَا

باسێك ده‌رباره‌ی وه‌رگرتنی دیاری

٦٠٤. عَنْ عَائِشَةَ i: أَنَّ النَّبِيَّ ﷺ كَانَ يَقْبَلُ الْهَدِيَّةَ وَيُثِيبُ عَلَيْهَا.

عائیشه‌ i ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ر ﷺ دیاری له‌ خه‌ڵك وه‌رده‌گرت و‌ پاداشتیشی ده‌دایه‌وه‌.

بَابُ الرُّجُوعِ فِي الْهِبَةِ

باسی په‌شیمانبوونه‌وه‌ له‌ به‌خشینی دیاری

٦٠٥. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ k عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «الْعَائِدُ فِي هِبَتِهِ كَالْعَائِدِ فِي قَيْئِهِ».

ئیبن عه‌بباس k له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ﷺ ‌ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ فه‌رموويەتی: «هه‌ر كه‌سێك له‌ به‌خشینی دیارییه‌كه‌ی په‌شیمان ببێته‌وه‌، وه‌كوو ئه‌و كه‌سه‌ وایه‌ ڕشانه‌وه‌ی خۆی بخواته‌وه‌».

🖍   تێبینی:

(واته‌: هێنده‌ كارێكی قێزه‌ونه‌)

بَابٌ فِي عَطِيَّةِ الْمَرْأَةِ بِغَيْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا

باسێك ده‌رباره‌ی دیاری به‌خشینی ژن به‌بێ مۆڵه‌تی مێرده‌كه‌ی

٦٠٦. عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو k: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: «لَا يَجُوزُ لِامْرَأَةٍ عَطِيَّةٌ، إِلَّا بِإِذْنِ زَوْجِهَا».

عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌مر k ده‌گێڕێته‌وه‌: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «بۆ هیچ ئافره‌تێك دروست نییه‌ دیاری بدات، مەگەر‌ مێرده‌كه‌ی مۆڵەتی بدات».

🖍   تێبینی:

هەندێك له‌ زانایان ده‌ڵێن: نابێت ئافره‌ت له‌ ماڵی خۆیشی ببه‌خشێت به‌بێ مۆڵه‌تی مێرده‌كه‌ی، پێویستە مێرده‌كه‌ی مۆڵه‌تی بدات، به‌ڵام هه‌یشه‌ ڕێگا ده‌دات، واته‌: جمهور به‌ڕه‌هایی ده‌ڵێن: دروسته‌ ئافره‌ت خێر بكات له‌ ماڵی خۆی، ده‌ڵێن: ئه‌وه‌تا پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ به‌ ئافره‌تی فه‌رموو: «خێر بكه‌ن»، كه‌ مێرده‌كانیشیان له‌وێ نه‌بوون، هه‌بوو ئەنگوستیله‌كه‌ی، هه‌بوو ملوانكه‌كه‌ی، هه‌بوو بازنه‌كه‌ی، هه‌بوو گواره‌كه‌ی ده‌رده‌كرد و ده‌یبه‌خشی به‌بێ مۆڵه‌تی مێرده‌كانیان، كه‌واته‌ ئه‌گه‌ر كێشه‌ دروست نه‌بێت، دروسته‌ ئافره‌ت به‌بێ مۆڵه‌تی مێرده‌كه‌ی خێر بكات و دیاری بدات.