كِتَابُ الْفِتَنِ وَالْمَلَاحِمِ

په‌رتووكی ئاشووبەكان و جەنگ و كوشتار

بَابُ ذِكْرِ الْفِتَنِ وَدَلَائِلِهَا

باسی ئاشووبەكان و به‌ڵگه‌كانی‌

٧١٦. عَنْ حُذَيْفَةَ h قَالَ: قَامَ فِينَا رَسُولُ اللَّهِ ﷺ قَائِمًا، فَمَا تَرَكَ شَيْئًا يَكُونُ فِي مَقَامِهِ ذَلِكَ إِلَى قِيَامِ السَّاعَةِ إِلَّا حَدَّثَهُ، حَفِظَهُ مَنْ حَفِظَهُ، وَنَسِيَهُ مَنْ نَسِيَهُ، قَدْ عَلِمَهُ أَصْحَابُهُ هَؤُلَاءِ، وَإِنَّهُ لَيَكُونُ مِنْهُ الشَّيْءُ، فَأَذْكُرُهُ كَمَا يَذْكُرُ الرَّجُلُ وَجْهَ الرَّجُلِ إِذَا غَابَ عَنْهُ، ثُمَّ إِذَا رَآهُ عَرَفَهُ.

حوزه‌یفه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ له‌نێوماندا هه‌ستا و وتارێكی دا، له‌و شوێنه‌دا هیچ شتێك نه‌ما كه‌ باسی نه‌كات ئه‌وه‌ی ڕوو ده‌دات تاكوو ڕۆژی كۆتایی دونیا، ئه‌وه‌ی له‌به‌ری كرد ئه‌و به‌بیری ماوه‌ و ئه‌وه‌یشی له‌بیری كرد ئه‌وە له‌بیری چۆته‌وه‌، بێگومان ئه‌و هاوه‌ڵانه‌ی كه‌ له‌وێ بوون هه‌موویان ئه‌وه‌ ده‌زانن، جاریش هه‌یه‌ من شتێكم له‌و شتانه‌ له‌بیر چۆته‌وه‌، به‌ڵام (كاتێك ڕووداوه‌كه‌ ده‌بینم) یه‌كسه‌ر به‌بیرم دێته‌وه‌، هه‌ر وه‌كوو چۆن پیاوێك ماوه‌یه‌ك‌ پیاوێك نابینێت، به‌ڵام هه‌ر كه‌ بینیی یه‌كسه‌ر ده‌یناسێته‌وه‌.

٧١٧. عْن عَبْدِ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ k يَقُولُ: كُنَّا قُعُودًا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ، فَذَكَرَ الْفِتَنَ فَأَكْثَرَ فِي ذِكْرِهَا حَتَّى ذَكَرَ فِتْنَةَ الْأَحْلَاسِ، فَقَالَ قَائِلٌ: يَا رَسُولَ اللَّهِ وَمَا فِتْنَةُ الْأَحْلَاسِ؟ قَالَ: «هِيَ هَرَبٌ وَحَرْبٌ، ثُمَّ فِتْنَةُ السَّرَّاءِ، دَخَنُهَا مِنْ تَحْتِ قَدَمَيْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يَزْعُمُ أَنَّهُ مِنِّي، وَلَيْسَ مِنِّي، وَإِنَّمَا أَوْلِيَائِي الْمُتَّقُونَ، ثُمَّ يَصْطَلِحُ النَّاسُ عَلَى رَجُلٍ كَوَرِكٍ عَلَى ضِلَعٍ، ثُمَّ فِتْنَةُ الدُّهَيْمَاءِ، لَا تَدَعُ أَحَدًا مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ إِلَّا لَطَمَتْهُ لَطْمَةً، فَإِذَا قِيلَ: انْقَضَتْ، تَمَادَتْ يُصْبِحُ الرَّجُلُ فِيهَا مُؤْمِنًا، وَيُمْسِي كَافِرًا، حَتَّى يَصِيرَ النَّاسُ إِلَى فُسْطَاطَيْنِ، فُسْطَاطِ إِيمَانٍ لَا نِفَاقَ فِيهِ، وَفُسْطَاطِ نِفَاقٍ لَا إِيمَانَ فِيهِ، فَإِذَا كَانَ ذَاكُمْ فَانْتَظِرُوا الدَّجَّالَ، مِنْ يَوْمِهِ، أَوْ مِنْ غَدِهِ».

عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر k ده‌ڵێت: له‌ خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ دانیشتبووین، ئه‌ویش باسی ئاشووب و ئاژاوه‌ی كرد (كه‌ له‌مه‌ودوا سه‌ر هه‌ڵده‌دات)، ئیدی زۆر باسی كرد، هه‌تا گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی باسی فیتنه‌ی ئه‌حلاسی كرد، یه‌كێك گوتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، فیتنه‌ی ئه‌حلاس چییه‌؟ فه‌رمووی: «ئه‌وه‌یه‌ كه‌ خه‌ڵكی له‌به‌ر یه‌كدی ڕاده‌كه‌ن و هه‌ڵدێن (چونكه‌ دوژمنایه‌تی و شه‌ڕ له‌ نێوانیاندا هه‌یه‌)، هه‌روه‌ها ماڵڕفاندن و دزی و تاڵان سه‌ر هه‌ڵده‌دات، پاشان به‌ڵای دیكه‌ سه‌ر هه‌ڵده‌دات، (السراء) كه‌ دووكه‌ڵه‌كه‌ی له‌ژێر پێیه‌كانی پیاوێك دێته‌ده‌ر كه‌ پێی وایه‌ له‌ خانه‌واده‌ی منه‌، له‌ كاتێكدا له‌ بنه‌ماڵه‌كه‌ی منیش نییه‌، چونكه‌ له‌ ڕاستیدا ته‌نها ئه‌وانه‌ی له‌خواترسن دۆستی منن، پاشان خه‌ڵكی له‌سه‌ر كه‌سێك ڕێك ده‌كه‌ون، وه‌كوو ئه‌وه‌ وایه‌ گۆشتی ڕانی بخه‌یته‌ سه‌ر ئێسقانی په‌راسوو (ئێسكی په‌راسووش توانای هه‌ڵگرتنی گۆشتی ڕانی نییه‌)، پاشان ئاشووبێكی ڕه‌ش و تاریك سه‌ر هه‌ڵده‌دات (له‌به‌ر گه‌وره‌یی ئاشووبه‌كه‌ به‌ ڕه‌ش و تاریك ناوی بردووه‌)، هیچ كه‌سێك نامێنێت كه‌ پڕشكی ئه‌و ئاگرەی به‌رنه‌كه‌وێت، جا هه‌ر كات گوتیان: شه‌ڕ و ئاژاوه‌ كۆتایی هات، دیسان سەر هەڵدەداتەوە‌، به‌ جۆرێك پیاو هه‌یه‌ به‌یانییه‌كه‌ی بڕواداره‌ ئێواره‌ به‌ كافری ده‌كاته‌وه‌، هه‌تا وای لێ دێت خه‌ڵكی ده‌بنه‌ دوو تاقم، تاقمێكیان باوه‌ڕداری ته‌واون و دووڕوویی له‌نێویاندا بوونی نییه‌، تاقمێكیش دووڕووی یه‌كلابووه‌ن و بڕوا و ئیمان له‌نێویاندا بوونی نییه‌، جا هه‌ر كات ئه‌وه‌ ڕووی دا، ئیدی چاوه‌ڕێی ده‌ججال بكه‌ن له‌و ڕۆژه‌دا یان به‌یانییه‌كه‌ی».

٧١٨. عَنِ ابْنِ عُمَرَ k قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «يُوشِكُ الْمُسْلِمُونَ أَنْ يُحَاصَرُوا إِلَى الْمَدِينَةِ، حَتَّى يَكُونَ أَبْعَدَ مَسَالِحِهِمْ سَلَاحِ».

ئیبن عومه‌ر k ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «نزیكه‌ موسوڵمانان له‌ مه‌دینه‌دا گه‌مارۆ بدرێن (به‌هۆی دوژمن په‌نا بۆ ئه‌وێ ببه‌ن)، به‌ جۆرێك كه‌ دوورترین سه‌نگه‌ر له‌ خۆیانه‌وه‌ له‌ سه‌لاح ده‌بێت».

🖍   تێبینی:

(سلاح): شوێنێكه‌ له‌ نزیك خه‌یبه‌ر.

بَابٌ فِي النَّهْيِ عَنِ السَّعْيِ فِي الْفِتْنَةِ

باسێك ده‌رباره‌ی ڕێگریكردن له‌ هه‌وڵدان بۆ هه‌ڵگیرساندنی شه‌ڕ و ئاژاوه‌

٧١٩. عَنْ أَبِي بَكْرَةَ h قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: «إِنَّهَا سَتَكُونُ فِتْنَةٌ يَكُونُ الْمُضْطَجِعُ فِيهَا خَيْرًا مِنَ الْجَالِسِ، وَالْجَالِسُ خَيْرًا مِنَ الْقَائِمِ، وَالْقَائِمُ خَيْرًا مِنَ الْمَاشِي، وَالْمَاشِي خَيْرًا مِنَ السَّاعِي»، قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا تَأْمُرُنِي؟ قَالَ: «مَنْ كَانَتْ لَهُ إِبِلٌ، فَلْيَلْحَقْ بِإِبِلِهِ، وَمَنْ كَانَتْ لَهُ غَنَمٌ، فَلْيَلْحَقْ بِغَنَمِهِ، وَمَنْ كَانَتْ لَهُ أَرْضٌ فَلْيَلْحَقْ بِأَرْضِهِ»، قَالَ: فَمَنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَيْءٌ مِنْ ذَلِكَ؟ قَالَ: «فَلْيَعْمِدْ إِلَى سَيْفِهِ، فَلْيَضْرِبْ بِحَدِّهِ عَلَى حَرَّةٍ، ثُمَّ لِيَنْجُ مَا اسْتَطَاعَ النَّجَاءَ».

ئه‌بو به‌كڕه‌ h ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: «ئاشووب‌ ڕوو ده‌دات ئه‌وه‌ی ڕاكشاوه‌ باشتره‌ له‌وه‌ی دانیشتووه‌ ئه‌وه‌ی دانیشتووه‌ باشتره‌ له‌وه‌ی كه‌ به‌پێوه‌یه، ئه‌وه‌ی به‌پێوه‌ ڕاوه‌ستاوه‌ باشتره‌ له‌وه‌ی كه‌ به‌پێوه‌ ده‌ڕوات، ئه‌وه‌ی كه‌ به‌پێ ده‌ڕوات باشتره‌ له‌وه‌ی كه‌ هه‌وڵی بۆ ده‌دات»، (ئه‌بو به‌كڕه‌) گوتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، فه‌رمانم به ‌چ پێ ده‌كه‌یت؟ فه‌رمووی: «ئه‌وه‌ی وشتری هه‌یه‌ دوای وشتره‌كانی بكه‌وێت (دووركه‌وێته‌وه‌ له‌ ئاوه‌دانی)،‌ ئه‌وه‌ی مه‌ڕ و بزنی هه‌یه‌ با دوای مه‌ڕ و بزنی بكه‌وێت (دووركه‌وێته‌وه‌ له‌ ئاوه‌دانی)، ئه‌وه‌ی زه‌وییه‌كی هه‌یه‌ له‌و ده‌شته‌ با بڕوات خه‌ریكی زه‌ویوزاری خۆی بێت»، گوتی: ئه‌ی ئه‌گه‌ر كه‌سێك هیچ له‌م شتانه‌ی نه‌بوو؟ فه‌رمووی: «با نووكی شمشێره‌كه‌ی و تیژایی شمشێره‌كه‌ی له‌ به‌ردێك بدات (تاكوو به‌شداری فیتنه‌كه‌ نه‌بێت)، پاشان هه‌وڵ بدات بەپێی توانا خۆی ڕزگار بكات».

بَابٌ فِي تَعْظِيمِ قَتْلِ الْمُؤْمِنِ

باسێك ده‌رباره‌ی گه‌وره‌یی تاوانی كوشتنی بڕوادار

٧٢٠. عَنْ خَالِدِ بْنِ دِهْقَانَ قَالَ: كُنَّا فِي غَزْوَةِ الْقُسْطَنْطِينِيَّةِ بِذُلُقْيَةَ، فَأَقْبَلَ رَجُلُ مِنْ أَهْلِ فِلَسْطِينَ مِنْ أَشْرَافِهِمْ وَخِيَارِهِمْ، يَعْرِفُونَ ذَلِكَ لَهُ، يُقَالُ لَهُ: هَانِئُ بْنُ كُلْثُومِ بْنِ شَرِيكٍ الْكِنَانِيُّ، فَسَلَّمَ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي زَكَرِيَّا، وَكَانَ يَعْرِفُ لَهُ حَقَّهُ، قَالَ لَنَا خَالِدٌ: فَحَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي زَكَرِيَّا، قَالَ: سَمِعْتُ أُمَّ الدَّرْدَاءِ تَقُولُ: سَمِعْتُ أَبَا الدَّرْدَاءِ h يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ يَقُولُ: «كُلُّ ذَنْبٍ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَغْفِرَهُ، إِلَّا مَنْ مَاتَ مُشْرِكًا، أَوْ مُؤْمِنٌ قَتَلَ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا».،

خالیدی كوڕی دیهقان ده‌ڵێت: له‌ غه‌زای قوسته‌نتینییه‌ بووین له‌ شاری زولقییه‌ (شارێكی ڕۆمییه‌كان بوو)، پیاوێك له‌ باشترین و چاكترینی خه‌ڵكی فه‌ڵه‌ستین هات، ده‌یانزانی كه‌ ئه‌م پیاوه‌ چه‌ند كه‌سێكی به‌ڕێز و چاكه‌، ناویشی هانیئی كوڕی كو‌لسومی كوڕی شه‌ریكی كینانی بوو، سه‌لامی له‌ عه‌بدوڵڵای كوڕی ئه‌بو زه‌كه‌ریا كرد، ئه‌ویش ئه‌م پیاوه‌ی ده‌ناسی كە چه‌ند به‌ڕێزه‌، خالید پێی گوتین: عه‌بدوڵڵای كوڕی ئه‌بو زه‌كه‌ریا ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ی بۆ گێڕاینه‌وه‌ ده‌ڵێت: گوێم له‌ ئوم ده‌ڕداء بووه‌، ده‌ڵێت: گوێم له‌ ئه‌بو ده‌ڕداء h بووه‌ ده‌یگوت: گوێم له‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ بوو ده‌یفه‌رموو: «هه‌موو تاوانێك ئومێد ده‌كرێت خوا‌ لێی خۆش بێت، ته‌نها ئه‌گه‌ر كه‌سێك مردبێت و هاوبه‌شی بۆ خوا دانابێت، خوا هه‌رگیز لێی خۆش نابێت، یان بڕوادارێك بڕوادارێكی كوشتبێت به‌ئه‌نقه‌ست».

٧٢١. عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ k فَقَالَ: لَمَّا نَزَلَتِ الَّتِي فِي الْفُرْقَانِ: ﴿ وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ، وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ﴾ الفرقان: 68، قَالَ مُشْرِكُو أَهْلِ مَكَّةَ: قَدْ قَتَلْنَا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ، وَدَعَوْنَا مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ، وَأَتَيْنَا الْفَوَاحِشَ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ: ﴿ إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ﴾ الفرقان: 70، فَهَذِهِ لِأُولَئِكَ، قَالَ: وَأَمَّا الَّتِي فِي النِّسَاءِ: ﴿ وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ ﴾ النساء: 93، الْآيَةَ، قَالَ: الرَّجُلُ إِذَا عَرَفَ شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ، ثُمَّ قَتَلَ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا، فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ لَا تَوْبَةَ لَهُ، فَذَكَرْتُ هَذَا لِمُجَاهِدٍ، فَقَالَ: إِلَّا مَنْ نَدِمَ.

سه‌عیدی كوڕی جوبه‌یر ده‌ڵێت: پرسیارم له‌ ئیبن عه‌بباس k كرد، گوتی: كه‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ی فوڕقان دابه‌زی: ﴿ وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ، وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ﴾، هاوبه‌شدانه‌رانی ئه‌هلی مه‌ككه‌ گوتیان: (ئه‌م تاوانانه‌ ئێمه‌ هه‌موومان كردووه‌)، خه‌ڵكمان به‌ناهه‌ق كوشتووه‌، هاوبه‌شمان بۆ خوا داناوه‌، زینامان كردووه‌، خوای گه‌وره‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ی دیكه‌ی دابه‌زاند: ﴿ إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ﴾، واته‌: مه‌گه‌ر كه‌سێك ته‌وبه‌ بكات و بڕوابێنێت و كرده‌وه‌ی چاك بكات خوا‌ خراپه‌كانیان بۆ ده‌گۆڕێت به‌ چاكه‌. ده‌ڵێت: ئه‌م ئایه‌ته‌ بۆ كافرانه‌ (ئه‌مه‌ بۆ ئه‌هلی شیرك دابه‌زیوه‌)، به‌ڵام ئایه‌ته‌كه‌ی النساء: ﴿ وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ ﴾، ده‌ڵێت: كه‌سێك یاسا و ڕێساكانی ئیسلام بزانێت و ئه‌وجار بڕوادارێك بكوژێت به‌ناهه‌ق و به‌ئه‌نقه‌ست، ئه‌وه‌ ده‌چێته‌ دۆزه‌خه‌وه‌ ته‌وبه‌ی بۆ نییه‌، ئه‌مه‌م باس كرد بۆ موجاهید، موجاهید گوتی: مه‌گه‌ر كه‌سێك ته‌وبه‌ بكات (ئه‌وكات خوا لێی خۆش ده‌بێت، ئه‌گه‌ر ته‌وبه‌ نه‌كات خوا لێی خۆش نابێت).